Ангела Стојановска од „Самоглас“: Нашиот следен предизвик се аудиодрамите

Пред околу две-три години тројца млади актери, Ангела Стојановска, Христијан Поп-Симонов и Васко Костовски прават анкета меѓу младите средношколци за да ги видат причините за намалениот просек на нивните оценки на државно ниво. Резултатите до кои доаѓаат покажуваат дека средношколците имаат проблем со читањето и желба за користење на аудиокниги.

„Хм… не читаат книги, а велат дека би ги слушале? Па ние можеме да им ги снимиме!“ – вака некако грубо може да се сумира нивната еурека, која ги фрла во акција и бидејќи ги имаат школуваните гласови за интерпретација и потребната опрема за снимање, за неколку месеци ја креираат веб-платформата за аудиокниги „Самоглас“ (samoglas.mk).

Денес „Самоглас“ има околу 9.000 регистрирани членови, архива од над 80 аудиокниги и многу планови за во иднина. За сето ова разговаравме со Ангела.

Ти, Христијан и Васко сте основачи и столбови на „Самоглас“. Како ви се поделени обврските и дали се менуваа со текот на времето?

Ние тројца сме колеги од иста класа на ФДУ и се знаеме веќе 10 години. Знаевме дека сите ќе читаме активно, но отприлика ни беше јасно и кој во што е подобар на други полиња. На почетокот Кико беше најмногу фокусиран на снимањето, Васко помагаше со монтирањето, а јас бев задолжена за остварување на комуникацијата со издавачките куќи и со авторите. Кога влеговме во приказната ние имавме искуство само од независната театарска сцена, така што низ целиот процес учевме. Денес дојдовме до степен да имаме три мобилни функционални студија, опрема за да се сместиме во кој било физички простор, а и јас научив да снимам. И така некако си ги додефиниравме задачите, ама не сме некоја група која хиерархиски носи одлуки, сите сме вклучени во сè што се случува… имаме глас во сè :D.

Веќе година и пол, секоја среда објавувате нова аудиокнига. Како го правите изборот на книгите што ги читате и за колку време однапред имате план?

Минатата година сè беше во движење, планот се правеше месец за месец, затоа што тогаш ги воспоставуваме комуникациите со издавачките куќи, а и на почетокот добивавме само книги со истечени авторски права, па и нашиот избор зависеше од тоа. Едни од првите автори кои безрезервно влегоа во приказната беа Владимир Мартиновски, Оливера Ќорвезироска и Жарко Кујунџиски; потоа обработивме дела и од Горан Стефановски и со тоа го направивме првиот месец на македонски автори.

На крајот на минатата година отворивме конкурс за сите автори што пишуваат на македонски. Идејата беше преку конкурсот да се промовира и мобилната апликација која ја правевме во таа фаза. Ни се пријавија стотина автори со стотина дела и со тоа ни се укажа шанса оваа година да обработуваме повеќе домашни автори. За селекцијата се грижи комисија од стручни луѓе што ја формиравме за таа намена, бидејќи сметаме дека ние не сме компетентни за тоа.

Годинава работите се поразлични, имаме поголемо искуство и правиме планови за 6 месеци. Само што завршивме со првиот шестмесечен план и почнавме со фиксирање на идните 6 месеци до декември.

www.samoglas.mk

А дали тоа искуство ви го забрза и процесот на снимање? Колку се усовршивте со текот на времето?

Како и со сите работи во животот – што почесто и што подолго правиш нешто, побрз си и подобар во тоа. На почетокот земавме светски примери за аудиокниги за да ни стане работата поопиплива, а тука ни беа и примерите на македонски јазик од Националниот сојуз на слепи, кој има база од аудиокниги читани со гласови на старите безвременски имиња од радио и телевизија. Меѓутоа, ние сакавме да направиме нешто поразлично, поинтерактивно од аспект на интерпретацијата. И ако на почетокот во рамки од еден снимачки час снимавме од 5 до 10 страници, сега таа бројка во најмала рака е дуплирана. Така што, сме побрзи и сме подобри во тоа што го правиме, а ни треба пократко време и да ја изанализираме книгата, да го најдеме гласовно нараторот. И, да, не се фрустрираме како на почетокот кога секоја грешка ни беше траума 😊.

Како оди соработката со издавачите – дали секаде наидувате на отворени врати или има и такви што не сакаат да соработуваат со вас?

Конкурсот за дела од македонски автори ни овозможи директно да соработуваме со авторите. За другите книги што не се од македонски автори, соработката е првенствено со издавачките куќи. Во некои случаи кога тие немаат авторски права за аудио на конкретното дело, комуницираме со агенти од странство. Кај нас книгите не се за продажба и имаме соработка со целни групи кои имаат директна корист од нив, како Националниот сојуз за слепи и здружението за дислексија „Ајнштајн“, така што многу често тоа знае да биде предност.

Првата издавачка куќа која ни даде дела беше „Херои“, подружница на „Икона“, а и многу други издавачи го препознаа потенцијалот на аудиоформатот и ни даваа книги бесплатно имајќи ја предвид и целата наша финансиска ситуација, за што сме им неизмерно благодарни. Но, има и такви кои го гледаат аудиоформатот како закана за продажбата и не сакаат да соработуваат. А аудиоформатот иако е невозможно да го убие книжниот формат, сепак тој е најбрзорастечки формат во дигиталната ера на издаваштвото во светски рамки. Така што, само прашање на време е кога ќе стане комерцијален и издавачите тоа го знаеја. Кога ги прашувавме зошто досега никој од нив не инвестирал во аудиоформат, велеа дека е премногу скапо за изработка и веројатно затоа го немаа направено чекорот што го направивме ние. А ние бевме тројца невработени актери со школувани гласови и со опрема и требаше да вложиме само време за да го спроведеме целиот процес од глас до аудиокнига. Финансии вложивме единствено во градењето на веб-платформата.

Ние тргнавме со идејата дека треба да има бесплатни книги, иако ни е јасно дека тоа не е возможно со сите книги, затоа што дури ние и да работиме бесплатно, за некои книги мора да се купат правата. Сепак, идејата никогаш не ни беше заработка. Бевме разочарани особено од независниот театар и само сакавме да си креираме простор во кој ќе можеме да работиме и да живееме.

Дали сметаш дека со работата во „Самоглас“ се имате усовршено како актери и дали имате професионални придобивки од проектот?

Да, без никаков сомнеж. Ние не размислувавме дека ова директно ќе влијае врз нашата актерска игра, а несомнено влијае. Во целата пандемија, кога голем број актери долго време немаа можност за работа, ние активно работевме. Ни требаше месец-два за да се најдеме себеси, па и тогаш направивме цела едиција со снимање со мобилен уред, чисто за да не прекинеме со работа. Пред неколку недели ми пристапи една наша многу повозрасна и поискусна колешка актерка, со 30 години работно искуство во театар и ми кажа дека и таа увидела оти читањето за аудиокниги би ја одржувало и неа во кондиција. А тоа е многу, многу важна работа, особено за нас кои немаме постојан репертоар, така што ова нè има направено сите нас многу подобри актери.

Од друга страна, „Самоглас“ ни отвори врата за некои работи кои ги немавме ни замислено пред тоа: од реклами до едукативни видеа, емисии за радио, а Кико дури учествуваше и во создавањето на првиот македонски електронски читач – „Кико“. Затоа, сакаме да вклучиме што поголем број колеги во работата. Ние го правиме ова од една себична причина – да имаме што да работиме, а тоа да не е продавач или келнер, затоа што сме дипломирани актери. Ама го гледаме и како нешто што треба да го преземаат нови и нови генерации и со сите сили се трудиме да вклучиме што поголем број луѓе во целата приказна.

Сте размислувале ли да продолжите во насока на позајмување глас за анимирани филмови, за нахсинхронизација?

Јас и Кико имавме такво искуство баш во периодот кога ја правевме платформата, за еден анимиран македонски филм, „Џон Вардар против галаксијата“. Тоа е еден прекрасен процес кој е близок до аудиокнигата, ама и многу далечен. Само мислам дека кај нас има малку шанси за такво нешто, затоа што сме мала продукција и се немаме фокусирано на тој дел, на анимираните филмови. Ама да имаме шанса, ние би го правеле тоа засекогаш!

Почнавте како веб платформа, па развивте мобилна апликација и од 5-6 аудиокниги стигнавте до архива од над 80. Во која насока најмногу сакате да ја развивате „Самоглас“?

Работиме на неколку аспекти симултано. Сакаме да направиме стопроцентна оптимизација на веб-страницата за користење од страна на слепите и слабовидните лица. Сакаме целата аудиобиблиотека што ја има Националниот сојуз на слепите полека да ја префрлиме на „Самоглас“ и во исто време да ја дигитализираме нивната огромна архива на стари снимки на касети и ленти. Тој дел од платформата, на почеток, би бил достапен само за лицата што имаат проблеми со видот.

Понатаму, во оваа половина од годината сакаме да почнеме со работа на аудиодрами – тоа е нешто што досега немавме можност да го направиме, во најголем дел поради пандемијата. Во план ни е да посветиме и цел месец на Блаже Конески во чест на стогодишнината од неговото раѓање, а и да почнеме со креирање поткасти. Тоа е една форма што е понова, е многу актуелна и интересна. Сето ова сакаме да го направиме до крајот на годинава :).

За малку подлечна иднина – ќе се трудиме да развиеме и некој комерцијален модел. Се разбира, бесплатната аудиобиблиотека што ја градиме нема да почне одеднаш да се наплаќа, воопшто нема да почне да се наплаќа. Ние целиот пат што го одиме и со платформата, и со мобилната апликација за сите корисници на ајфон, андроид и хјуавеи-уреди е за тие аудиокниги да стигнат до што поголем број луѓе. Но, сметаме дека аудиокнигите имаат и комерцијален потенцијал.

Како стоите финансиски? На почетокот бевте во мал дел поддржани од Министерство за култура – дали во изминатиов период се приклучи уште некој во финансиската поддршка?

Ние сме здружение на граѓани и аплицираме на сите повици за финансирање кои се блиску до она што го правиме. Во поддршката се вклучија Италијанската и Холандската амбасада, па Град Скопје, Националниот младински сојуз на Македонија преку еден натпревар… иако годинава Министерството за култура не нè поддржа за да направиме серија лектири од основно кон средно со образложение дека премногу бил застапен образовниот наместо уметничкиот и интердисциплинарниот аспект.

Во моментов, нашиот веб-девелопер Мартин Тасевски работи на креирање систем за донации. Една од македонските банки ни даде да го користиме нивниот електронски систем како систем за донации. Тоа ќе им овозможи на слушателите директно да донираат одредена сума, се разбира, доколку сакаат. Паралелно, Петар Антевски е човекот кој е задолжен за изгледот на Самоглас на социјалните мрежи и без нив двајца „Самоглас“ немаше да биде тоа што е сега.

За средношколци имавте повик за наратори, а ти беше и предавач на работилници за правилно говорење во рамки на Europe House, повторно за средношколци. Од нив тргнавте и цело време тие ви се главна целна група?

Во Europe House правеа серија работилници за креативно пишување за средношколци кои требаше да завршат со пишување раскази од страна на учениците. Нè контактираа за да ги поставиме расказите на „Самоглас“ и оттука дојдовме до идеја да ги едуцираме средношколците да можат и сами да си ги исчитаат и снимат расказите што ги напишале. Идејата им се допадна и тргнавме во процес на креативни работилници во кои зборувавме за техниката на говор и интерпретација.

Во средно учениците, освен ако не се дел од некоја драмска секција, имаат еден начин на читање кој е типично средношколски и препознатлив и го користат за сè. И често мислат дека има само еден начин на интерпретација на одреден текст. А да го земеме едно обично „добар ден“ – можеме да го изговориме на милион начини! Така што, работилницата се состоеше повеќе од „tips and tricks“ за тоа како да најдат начин да ги интерпретираат гласовно своите раскази. Иако, тоа знаење верувам дека ќе им помогне и во приватната комуникација, затоа што живееме во време во кое луѓето повеќе „типкаат“ отколку што зборуваат. А тој период на крајот на средното образование е многу важен – за многу деца тоа беше последна можност да научат нешто од овој тип пред да се запишат на некој факултет што во најголем дел од случаите нема да биде ФДУ.

За крај, едно лично прашање: дали повеќе сакаш да читаш или да слушаш книга?

Кај мене и двете работи се одвиваат симултано – додека читам и се слушам. Но, да се разбереме, ништо не може да го замени читањето книга. Сепак, многу често немам концентрација за читање оти тоа бара посебна концентрација и тогаш единственото нешто што ме спасува е аудиото. Но, кога читам драмски текст, не би се потпрела на аудиодрама – ако немам концентрација, го оставам и продолжувам кога ќе имам, затоа што целта за која ги читам драмите е или за на сцена или за вадење монолог. Сè останато ми е некако многу полесно за слушање.

И, уште едно: кој ти е омилен наш драмски писател?

Леле, јас немам омилена боја, омилена храна, омилен актер… немам 😊. Ама бидејќи решивме да работиме аудиодрами, морам да го спомнам тој од кого ќе почнеме: Горан Стефановски. Периодов се навратив на неговите драми и некако се освестив колку сме богати. Тоа ме потсети и колку аудиоформатот на некој начин е близок до театарот – секоја изведба на одредена драма е различна, како што и секое читање на една фиксирана книга е различно… Така што, ете, не знам дали најомилен, ама најактуелен драмски автор во моментов ми е Горан Стефановски.