Љубовта и бракот (Никлас Луман)

(Прилог кон идеологијата на репродукцијата)

Како и англискиот сентиментализам, така и сексологијата на 18. век, блиска на природата, го поместува проблемот на бракот во преден план. Сè посилното диференцирање на економијата на производство во нејзиното подрачје и во семејниот живот создава ситуација во која семејството повеќе не се зема предвид. Семејствата од повисоките слоеви од 18. век го изгубиле своето „државотворно“ значење. Исчезнуваат општествено-структурните причини за контрола на склучувањето бракови и што би можело да го спречи општеството во тоа од договорени бракови да премине на бракови од љубов[1]?

Новината мора појасно да се окарактеризира, имајќи предвид два аспекта кои во заемниот однос се засилуваат. Од една страна, сега се овозможува диференцирање на другите функционални системи преку откажување на семејните врски (засновани на брак) како столбови на политичките, религиозните или економските функции. Функционалните системи се доволно автономни и се грижат за својата сопствена саморепродукција. Заради тоа може да се прифати различните роднински врски кои им припаѓаат на сопружниците од раѓање, низ бракот неочекувано да се поврзат така што нивната врска ќе постои само во дадениот брак, а надвор од него нема да има никакво значење. Дури преку децата симболично се спојуваат семејствата на родителите, за потоа со нивните бракови таа врска повторно е репродуцирана на тенката основа на нивното поврзување.

Зависноста на овој процес на поврзување и дистанцирање од другите макрофункции на општествениот систем овозможува, дури и присилува на претпоставката дека семејствата во секоја генерација се втемелуваат на нов начин. Оваа претпоставка не може во потполност да се негира кога станува збор за старите времиња (особено не во случаите во коишто било вообичаено одделното живеење), но процесот на новото востановување сега се темели на себе самиот и на браковите им дава многу поголемо значење во семејниот систем отколку што било во старата европска семејна економија. Изборот на сопружник на соодветен начин мора да се легитимира во себе самиот (без разлика што поединецот мисли за тоа). Ова е структурна промена на која човекот се подготвувал со развојот на медиумот за љубовна комуникација, не знаејќи за тоа. Семантиката делумно ориентирана на вонбрачните страсти (Франција), делумно ориентирана на семејниот живот (Англија), делумно ориентирана на образованието (Германија) веќе била подготвена и можела да се стави во функција.

Проблемот на слободата на склучување брак во случаите кои општеството повеќе не ги контролирало станал актуелен со промените во општествената структура и го преземал водството во понатамошниот развој на медиумите за љубовна комуникација; во моментот како семантички корелат на располагање била само amour passion која била отворена за богатење со нови теми[2], но не била во состојба да го реши проблемот на постојаноста. Возможно било тој во својата екстравагантност уште еднаш да се надмине и нормалното одвивање на животот да се објасни како непосакувано[3]. Ова претерување, сепак, останува како еден посебен феномен кој повеќе не се однесува само на романот и кој повеќе не го покрива сето она што оттогаш се означува како „романтична љубов“, во една нова смисла.

На крајот на 18. век се признава единството на бракот од љубов и брачната љубов како принцип на природно усовршување на човекот[4]. Важна споредна добивка на ова достигнување бил фактот што сега не конвергираат само брачните мотиви, туку покрај нив можат да конвергираат и припишаните брачни мотиви. Се намалува диференцијата на половите – и тоа не само повремено во однос на сопствените мотиви, туку и во однос на мотивите кои од време на време му се припишуваат на другиот пол како основа за склучување брак[5]. Заштитата на необичноста на комплексот романтични љубови доведува до воедначување на очекувањата од партнерот; и колку почудно делува некое љубовно случување за надворешниот свет, и колку појасно се оддалечува од нормалното однесување, толку посигурно заљубените можат да ги претпостават истите заемни мотиви[6]. Диференцијата и согласноста се доведени до еден нов однос на заемно зголемување.

На овој начин се среќаваме со проблемите на толкување на многу несреќни (или секако на не особено среќни) бракови. Повеќе не може да биде важно само тоа децата да стапат во брак имајќи го предвид само имотот или положбата. Затоа, „романтичната љубов“ мора истовремено да го преземе на себе толкувањето на среќата и несреќата во бракот.

За романтичната љубов во 19. век слободата на стапување во брак морала од своја страна да делува селективно на она што се набљудувало и се барало како „романтично“. Љубовта станува единствен легитимен темел за избор на партнер и затоа морале да се исфилтрираат сите оние загрозувачки, егзистенцијално застрашувачки моменти на страст кои се ставале на вагата на животот и смртта. Останува институционализирано разбирањето за сонувачката страст и претпоставката дека тоа е некој вид тест за подготвеност за брак и вид ветување за среќа. Семејствата сега мораат во секоја генерација одново да се засноваат. Она што сега се нарекува „сродство“ во една бледа смисла, пред сè, се набљудува како потенцијално загрозување; во секој случај, не како помош во засновањето брак и водењето брачен живот. Родителите секако имаат само индиректна можност на своите деца да им го олеснат или отежнат воспоставувањето контакти[7]. Во сразмер со тоа е големата (објективна) несигурност и ризикот при изборот на партнерот. Семантиката на романтичната љубов ја презема функцијата на претворање на оваа несигурност во субјективна извесност. Таа служи како некој вид магичен супститут за предвидување. Таа во најмала рака им дава форми на прикажувањата со кои несигурноста во интеракцијата може да се обработува како извесност со можна последица добивање општествено признание, а со тоа и сигурност. Издвојувањето на вљубениот пар како последна функција не го исполнува овозможувањето овој процес на трансформација да се одвива без објективна општествена контрола. Повторно, тука специфичните општествено-структурни состојби на проблемот дејствуваат селективно на она што се издвојува и репродуцира од богатата љубовна семантика.

Промената може да се разбере ако се има предвид дека кога објаснувањето на љубовта треба да биде конечно уверливо[8], секогаш бара и друго толкување. Во 17. век ова било „déclaration de sa naissance[9], морало да се каже или да се обелодени кој го сака принцот или на друг начин е претендент на такво потекло[10]. Во 19. век на ова место доаѓа објаснувањето на намерата да се стапи во брак[11]. Дополнителното објаснување повеќе не се однесува на минатото, туку на иднината; а ова е поради тоа што семејството веќе не се заснова на генерациите во континуитет, туку мора одново да се востанови.

Ако се размисли за оваа нужност за преориентација на иднината, станува јасно дека не е доволна само романтиката како голема теорија на љубовта. Таа слави со занесна оргија на необичност – а поводот е стапувањето во брак под општествени и семејни присилувања. Меѓутоа, таа не води сметка за љубовното секојдневие на оние кои стапиле во брак и потоа стигнале во ситуација за која самите се виновни.

Заради тоа, романтичната љубов не може да биде единствен одговор на овој новонастанат проблем. Всушност, во периодот по 1800. година се развивале и други теми кои семантиката на љубовта, сексуалноста и бракот ги соединуваат на една нормативна основа и речиси ги спуштаат до тривијалност. Добри примери за ова може да се најдат во книгата за љубовта на Де Сенанкур (de Senancour)[12]. Се прифаќа втемелувањето на љубовта на сексуалноста, при истовременото надминување на овие основи. Сексуалноста сама по себе е „un soulagement a obtenir: rien de plus[13], но истовремено е и услов за одржување и засилување на самата љубов[14]. Значи, многу е точно согледана функцијата иманентна на кодот на симболичкиот механизам. Под претпоставка дека ја бараат својата среќа, индивидуите ѝ служат на репродукцијата на човештвото. Заради тоа општеството мора да подготви форми за љубов и брак кои овозможуваат комбинација на максимум поредок и слобода. За ова во љубовта и во бракот мора да се постигне едно попомирливо, секако не турбулентно, страсно расположение, додека старата amour passion силно се релативизира, ако не се и отфрла[15]; однапред се земала социолошката критика на склучувањето брак втемелена само на ова[16]. Во поимите на барање[17] сè уште има елитистички вредности, но тука е веќе и претпоставката: љубовта е утеха за просечните (значи за сите!) кои во животот не можат да постигнат ништо друго[18].

Ако дополнително се повикаат Деси де Траси[19] и Шопенхауер[20] за совет, тогаш веќе во првата деценија на 19. век се препознава теоријата која повеќе не ја прифаќа семантиката на љубовта како дадена или како некој вид сознание, туку бара таа да се сфати како третостепена поврзаност на управувањето. На ниво на книжевноста, романот, „ideologie“ (која тука ја нарекуваме семантика), се утврдуваат врз основа на претпоставките кои влијаат на формирањето на индивидуалните чувства. Тие повторно управуваат со генеративното однесување на луѓето во некој вид „медитација на генијот на видот“[21]. Во еден потполно индивидуализиран, слободен, а сепак незабележително насочуван процес на избор се одлучува за репродукција и со тоа за „соединувањето на следните генерации“[22]. Слободата и институцијата се рушат заедно[23]. Претставите кои вљубените ги изградуваат на темел на романот немаат своја цел сами по себе уште во оваа функција. Тие не можат да се реализираат како парадокси, неконтролирано, како дополнително неостварливи: тие го индивидуализираат изборот на партнер за комбинирано гаење на човечкиот род, а дури оваа функција овозможува сфаќање на подлабоката смисла на сите восхитувања и страдања, на сите стравови и неволји, на сите занесености[24].

Во овој контекст на „идеологијата“ од 18. век се укинува поимот природа. На местото на силата која се остварува од сопственото право доаѓа материјата која може научно да се истражува и цивилизациски да се кодира. Децении подоцна, на ова му одговара некој вид биолошки сентиментализам на кој Прудон му доделува нејасни, но дофатливи формулации. Единството на љубовта и бракот се претпоставува како единство на материјата и формата. Репродуцијата на човештвото е функционална цел на овој аранжман на чие достигнување влијаат идеалите: „влијанието на идеалите било неопходно за генерациите на човештвото“ (linfluence de lideal etait necessaire aux generatitions de lhumanite) и „љубовта е, значи… можност за брак“ (lamour est doncla matiere du marriage“)[25]. Значи, основната диференција гласи: форма и материја, односно идеал и стварност. Бидејќи човекот во оваа диференција не може да се одлучи за една, а против друга, таа ги формулира единството на љубовта втемелена на сексот и бракот и укинувањето на сите претходни диференцирања на формата. Романтиката сè уште ги надживува натуралистичките и еволуционистичките тенденции од втората половина на 19. век, но губејќи го сето нетрпение и во форма на привидно сериозен илузионизам кој веднаш се изложува на разобличување.[26]

Значи, не е ли романтиката последната побуна против тривијализацијата, против општата достапност на љубовта? Или, мора ли строгото придржување до „големата љубов“ да се плати со сопствената неодлучност[27], па дури и со загубата на големата форма? Во секој случај, преку диференцирањето на поединечните семејства се истакнуваат основите на веројатноста кои ги ублажуваат секогаш можните новајлии[28]. Дури сега станува актуелен веќе долго присутниот мотив оние кои се сакаат да посакаат брак (и романите да завршуваат со склопување брак). Старата теза за непомирливоста на љубовта и бракот сега мора да се негира, бидејќи крајот на романот не е крај на животот. Се прават обиди семантиката на романтичната љубов да се скрати со изоставање на сите елементи кои укажуваат на закана. Не само што јунаците од сите романи како што се Дон Кихот, Ема Бовари, Жилиен Сорел можат да се издигнат до потребите што ги подражаваат, туку тоа го може и секој човек. Така настанува некој вид романтика на малите луѓе која во даден случај може да се задоволи со консумирање книги и филмови – „една од малубројните светли точки во животот кој обично е ограничен од кујната, канцеларијата и гробот“ („one of the few bright spots in a life normally bounded by the kitchen, the office and the grave“)[29]. Таа може лесно да се разбере, може да се оствари како сон, стерилно и без интелектуални барања. Само малкумина можат тоа да го доживеат, но сите можат да сонуваат за тоа[30]. Освен тоа, таа стои попреку во однос на нормалните услови за кариера на општеството одредено од пазарите и организациите и така ги сфаќа љубовта и бракот како патишта на подем на сопствените видови кои исто така „ништо“ не претпоставуваат и можат да важат за потполно индивидуализирани.

Но, дали целосното тривијализирање е доволно? Ако љубовта одново мора да се институционализира како идеал за неверојатното однесување да се покрие и психолошки да се препарира, тогаш не е ли споредувањето на идеалот и личноста типично за загубата на личноста? Ако кодот е специјализиран за прикажување на ненормалното однесување како нормално, не откажува ли тој тогаш кога под притисок на реалните психички и општествени услови на однесување однесувањето повторно се нормализира? Конечно, повторно се открива старата инкомпатибилност како проблем во бракот: како разочарување токму во оние очекувања на кои бракот бил заснован. Можеби на таквите делузионизми особено се изложени мажите доколку е точно она што Мадам де Стал го претпоставувала: дека поврзаноста со срцето која им недостига ја заменуваат со имагинација[31]. Во секој случај, социологијата најпрво сметала дека токму таквата шокантна стварност го загрозува бракот кој започнал како романса[32]. Така, романтичната љубов ги осветлува развоите со едно ново, драматично светло. „Светот кој го сака љубовникот, не го сака разведениот… Тој го добил тоа што го сакал и заклучил дека тоа не е добро за него“. („The world that loves a lover does not love a divorce He has got what he wanted and found it was not good for him“)[33]. Повлекувањето на религиозни, морални, правни и семејно-политички препреки го води општественото мнение кон самите разведени. Повеќе не може отворено да се застапува отфрлањето, но со тоа самата личност не се посматра во нешто поповолно светло: таа знае дека се знае дека таа самата се довела во оваа позиција. Тогаш вината може погрешно да биде водена од идеологијата на „романтичната љубов“. Оваа претпоставка го придвижува трагањето по сосема други основи на трајните интимни односи. Старата (на пр. пуританската) претстава за „животниот сопатник“ повторно се раѓа под ознаките на companionship, другарствата, иако повеќе не се сеќаваат на неа. Во бракот не се бара идеален свет воздигнат со нереално и секако не непрекинато потврдување на страствените чувства, туку поткрепа за разбирање и за заедничко дејствување во сè што му е некому важно.

Додека забавната литература во првата половина на овој век го потврдувала, воздигнувала и го претворала во стереотип тежнеењето кон диференцирање на едната на малубројни особини на редуцираниот романтичен комплекс[34], се чини дека подобро осмислената работа на кодот веќе воведува пресврт. Емпириските податоци во врска со тоа покажуваат дека за разлика од сликите кои ги дава забавната литература и интересот за неа, романтичниот ентузијазам не е силно распространет во претпоставките за љубовта; а овие факти, секако, дејствуваат повратно на семантиката оладувајќи ја[35]. На што делувала оваа промена? Едно од пригодно дадените објаснувања гласи дека не треба да се комбинира сè поголемата толеранција кон предбрачните сексуални односи[36] и сè поголемото нивелирање на диференцијата на половите улоги со претставата за романтичната љубов[37]; романтиката претпоставува аскеза, претпоставува одложување на задоволувањето. Можеби е така, но тоа најмногу го објаснува опаѓањето на веројатноста на романтичните претпоставки за љубовта, а не правецот во кој таа се трансформира како симболички генерализиран медиум на комуникација.

Новата семантика на интимноста која се развива, може да се потпре на еден фактор кој никогаш порано на овој начин немал симболички карактер: на диференцијата на безличните и личните односи. Ова не е старо разликување на припадниците на некои групи и странците од кои израснала традицијата на philos/philia[38]. Не станува збор за затекнатата, природна групација луѓе меѓу кои поединци или помали групи можеле, доколку притреба, да се движат благодарение на мобилноста (сецесијата). Проблемот повеќе не е во диференцијата на религиозната (посветена на Бога) и световната (нужно себична) љубов, која би можела да остане целосно индиферентна во однос на судбината и личните особини на другиот[39]. Со тоа отпаднале сите олеснувања кои таквата индиферентност можела да ги понуди. Исто така, повеќе не се работи за диференција меѓу бракот и осаменоста врз која се распламнувале фантазијата, иронијатата и разочараноста на романтичарите. Многу порано, диференцијата, кога сега дава форма, се наоѓа во полето на општествените односи во кои поединецот може или не може да го внесе целокупното свое битие. Сега е ново тоа што повеќето потреби во својот живот поединецот може да ги обезбеди само уште во безличните односи, во односите во кои не може, или може само уште во ниските граници на дадениот систем, да комуницира за самиот себе. Овој услов ја опфаќа дури и самата изградба на сопствената личност, имено процесот на развој во контекст на образовните и деловните кариери. Искуството на диференција на кое самиот поединец се конституира во овие општествено структурални услови добива специфична боја. На овој начин потребата за еден друг поединец – а тоа значи: поинаков друг и друг со сопствена личност – длабоко се втиснува. Таа влегува во конституција на сопствениот идентитет.

Во 19. век можело да се претпостави, со оглед на фактите кои индустриската револуција ги создала за граѓанските слоеви, дека овој проблем го погодува само мажот. Само тој работел надвор од куќата. Само тој расправал за некорисноста на светот. Само тој бил непосредно изложен на индиферентноста, безобѕирноста и злобата на ближните, а жената за ова го наградувала со љубов. „Le soir, il arrive brise. La travail, lennui des choses et la mechancete des homes ont frappe sur lui. Il a souffert, il a baisse, il revient moins home. Mais il trouve en sa maison un infini de bonte, une serenie si grande, quil doute Presque des cruelles realitesa qu’il a subies tout l jour… Voila la mission de la femme (plus que la generation meme), c’est de refaire le Coeur de l’homme[40]. Во рамки на овие општествено-теориски премиси најнапред мора да се задржи антрополошката диференција меѓу мажите и жените, дури мора да се доведе и до екстреми – пред потполно да се напушти.

Кога ова основно искуство на диференција на безличните и личните односи станува општо добро, кога му припаѓа на секој без оглед на класата и независно од полот, тогаш тоа мора да ја продлабочи желбата за лични односи, за потполно меѓучовечка интерпретација и истовремено да се зацврсти како неисполниво. Притоа не исчезнуваат сосема повикувањата на економијата на оскудните добра (како помагањето) и на моралот на умеењето на живеење. Овие моменти кои носеле традиционален етос на пријателство и понатаму се важни; меѓутоа, тие се деградираат на ниво на минимални услови, но не смеат да изостанат. Бидејќи баш овие барања се наоѓаат во подрачјето на безличните односи и тука можат да се исполнат, тие не можат да станат исходиште за она што се очекува од другиот во личните односи. Идеалите на љубовта и пријателството не можат во нив да се воздигнат; и тие не можат да се наоѓаат во високо поставените барања во врска со оскудните ресурси, вештината на живеењето, подготвеноста за откажување и заложување; но што можат тогаш?

Се претпоставувало дека во општеството кое секому му нуди високо комплексна околина со постојано променливи односи толку многу ќе се интензивираат браковите или односите слични на брачните, бидејќи е во состојба да понуди поткрепа најмалку во еден траен однос за целовита личност[41]. И емпириските истражувања потврдуваат дека семејствата во комплексна и променлива околина повеќе тежнеат кон дифузна интимна внатрешна врска, отколку кон семејството чии поединечни улоги се цврсто зацврстени во околината[42]. Од силниот, речиси компензаторски интерес за интимните односи тешко може да се извлече заклучок за стабилноста на соодветните системи. Токму надежта и очекувањата дека ќе се најде нешто што не постои, дека ќе се бара да се исполни нешто што не е исполнето, можат да изградат мерила кои не можат да се остварат, или можат, само многу тешко. Конечно, ова не важи кога не стојат на располагање општествено-стандардизираните семантики на кои човекот може да се придржува по повод проценувањето на изгледот и регулирањето на сопствениот начин на однесување.


[1] За оваа тенденција постојат бројни, како историски, така и компаративни регионални истражувања. Најчесто (премногу еднострано) се наведува економскиот развој како темел на овие промени. Во рамките на посебното дарвинистичко теориско гледиште да се видат, напрво Henry R. Finck, Romantische Liebe und persönliche Schönheit: Entwicklung, ursächliche Zasammenhänge, geschichtliche und nationale Eigenheiten, превод на германски, 2. издание, Breslau 1984. (особено за американските односи во 19. век, том 2, стр. 57 и понатаму). Од социолошката литература особено да се спореди William J. Thomas/Florian Znaniecki, The Politsh Peasant in Europe and America, New York 1927, особено том II, стр. 1159 и понатаму Olga Lang, Chinese Family and Society, New Haven 1946, стр. 120 и понатаму; Hiroshi Wagatsuma/George De Vos, “Attitudes Toward Arranged Marriage in Rural Japan”, Human Organization 21 (1962), стр. 187-200; George A. Theodorson, “Romanticism and Motivation to Marry in the United States, Singapore, Burma and India”, Social Forces 44 (1965), стр. 17-27; Frank F. Furstenberg, Jr., “Industrialization and the American Family: A Look Backward”, American Sociological Review 31 (1966), стр. 326-337 (особено 329 и понатаму); Robert O. Blood, Jr., Love-Match and Arranged Marriage: A Tokyo-Detroit Comparison, New York 1967; Promilla Kapur, Love, Marriage and Sex, Delhi 1973; Greer L. Fox, “Love Match and Arranged Marriage in a Modernizing Nation: Mate Selection in Ankara, Turkey”, Journal of Marriage and the Family 37 (1975), стр. 180-193; Barbara Lobodzinska, “Love as a Factor in Marital Decisions in Contemporary Poland”, Journal of Comparative Family Studies 6 (1975), стр. 56-73; J. Allen Williams, Jr./Lynn K. White/Bruno J. Ekaidem, “Romantic Love as a Basis for Marriage” во: Mark Cook/Glenn Wilson (прир.), Love and Attraction: An International Conference, Oxford 1979, стр. 245-350.

[2] Впрочем, тематските новини биле незнајни и без голема тежина; само изменетата констелација носи нов вид внимание. За да го објасниме ова, погоре исцрпно се занимававме со кодот на amour passion.

[3] Соодветни толкувања на романтиката наоѓаме кај Lothar Pikulik, Romantik als Ungenügen an der Normalität: Am Beispiel Tiecks, Hoffmanns, Eichendorffs, Frankfurt 1979.

[4] Така, на пр., мисли Mauvillon a.a.O. (1971), стр. 342, „дека најголемото негово (на бракот) совршенство меѓу луѓето би се достигнало ако брачната состојба секогаш би била љубов, а љубовта секогаш брачна состојба“.

[5] Ова може да се покаже и врз основа на денешните податоци. Да се види Lobodzinka a.a.O. (1975), особено стр. 62 и следните.

[6] Всушност, емпириските истражувања секогаш одново ги покажуваат разликите меѓу мажите и жените, пред сè во смисла на тоа што мажите на почетокот на некој однос почесто од жената се стремат кон романтична заљубеност. Да се види, да речеме. Charles W. Hobart, “The Incidence of Romanticism During Courtship”, Social Forces 36 (1958), стр. 362-367; истиот автор, “Disillusionment in Marriage and Romanticism”, Marriage and Family Living 20 (1958), стр. 156-162; William M. Kephart, “Some Correlates of Roantic Love”, Journal of Marriage and the Family 29 (1967), стр. 470-479; David H. Knox/Michael J. Sporakowski, “Attitudes of College Students Toward Love”, Journal of Marriage and the Family 30 (1968), стр. 638-642; Alfred P. Fengler, “Romantic Love in Courtship: Divergent Paths of Male and Female Students”, Journal of Comparative Family Studies 5 (1974), стр. 134-139; Bernard J. Murstain, “Mate Selection in the 1970s”, Journal of Marriage and the Family 42 (1980), стр. 777-792 (785). Сепак останало нерасветлено дали и во која мера оваа диференција повремено повратно делува на проценката на мотивот на другиот.

[7] Во врска со тоа сп. ги тврдењата (кои со текот на развојот веројатно се надминати) на William J. Goode, “Theoretical Importance of Love”, American Sociological Review 24 (1954), стр. 38-47 (43 и следните) или Claude Henryon/Edmond Lambrechts, Le marriage en Belgique:Etude sociologique, Brüssel 1968, стр. 129 и следните.

[8] Можеби би требало да се рече: кога треба да ја убеди читателската публика!

[9] Оваа формулација ја употребува Kévorkian a.a.O., стр. 188 во врска со еден роман на Гомбервил (Gomberville).

[10]Puisque vous scaves si bien ma naissance, Madame, poursuivit le Pelerin, je ne vous parleray plus que des affaires de mon coeur “, во една новела на Madame de Villedieu, Annales Galantes том 1, Paris 1670, стр. 415-422 и следните; наведено според изданието од Женева, 1979.

[11] Да се види театарската претстава во еден чин, Alfred de Musset: Il faut qu’une porte soit ouverte ou fermee, наведено според Euvres completes, Paris 1963, стр. 415-422. Исто така да се види одбивањето љубовта да се толкува според образецот на маркизата: „Heureusement pour nous, la justice du ciel n’a pas mis a votre disposition un vocabulaire tres varie, Vous n’avaiz tous, comme on dit, qu’une chanson… Cela nous saouve par l’envie de rire, ou du moins par le simple ennui“ (стр. 419). Во врска со општествената контрола на поврзаноста на запросувањето и поплочувањето на патот кон бракот во Франција во 19. век да се спореди и Henry T. Finck, Romantische Liebe und personliche Schonheit: Entwicklung, ursachliche Zasummenhanhge, geschichtliche und nationale Eigenheiten, превод на германск, 2. издание Breslau 1894, том 2, стр. 1 и следните.

[12] De l’amour, selon les lois premieres (1808), наведено според 4. издание во 2. том, Paris 1907., ново издание Женева 1970; Andre Monglond, Vies preromantiques, Paris 1925.

[13] А.а.О., том I, str. 56.

[14]Sand quelque idée secrete de la plus vive jouissance de l’amour, les affections les moins sensuelles dans leuns effets apparens ne naitraient pas, et, sans quelque espoir semblable, ells me subsisteraient pas“ (а.а.О., том I, стр. 51).

[15] Сп., на пр., Destutt de Tracy, De i’amour (планираниот и во негово време необјавен дел „Elements d’ideologie“), Paris 1926, стр. 17: не „fureur“ туку „sentiment tender genereux“. Слично, Joseph Droz, Essai sur l’art d’etre heureux, 1806, ново издание Amsterdam 1827, стр. 108 и следни.

[16] Сп. Senancour a.a.O., особено том I, стр. 104 и следните, 147 и следните, 153 и следните; том II, стр. 29 и следните.

[17] Да се види, на пр. том I, стр. 37 и следните, 277 и следните (со освртите на книжевната традиција).

[18] А.а.О., том I, стр. 148.

[19] De l’amour a.a.O. – програма свесно втемелена на реформите на институцијата семејство.

[20] Die Welt als Wille und Vorstellung, 4. книга, глава 44 (Metaphisik als Geschlechtsliebe), наведено според Werke, Darmstadt 1961, том II, стр. 678 и сл.

[21] Schopenhauer a.a.O., стр. 702.

[22] Schopenhauer a.a.O., стр. 682.

[23] Ова особено кај Destutt de Tracy.

[24] Според Дарвин сето ова може непосредно да се повтори и да се изгради во склад со теоријата на еволуција и во оваа смисла, строго научно. Да се види, на пр., Max Nordau, Paradoxe, Leipzig 1885, стр. 273 и следните; или Gaston Danville, La Psychologie de l’amour, Paris 1894: љубов – во смисла на „sistematisation s exclusive et consciente du desir sexuel“ – како завршен облик на еволутивната диференцијација на процесот на репродукција.

[25] Формулација од: Pierre Joseph Proudhon, „Амоур ет Мариаге“, дел X и XI од: De la justice dans la Revolution et dans l’eglise, 2. изд. Brussel-Leipzig (1865), дел Х, стр. 11, односно 10. Но, сп. и критиката на заводливата, идеализирана љубов која расипува брак, а.а.О., стр. 48 и сл.

[26] За ова е типична мешавината на романтиката и анатомијата, на естетичкото идеализирање и изборот на размножување: Henry T. Finck a.a.O.; или мешавината на поезијата, психологијата и „полтиката на подземјето“: Paul Mantehazza, Die Physiologie der Liebe, превод на германски, 3. издание, 4. примерок, Jena, без година (прво издание 1854), И социолозите се согласни, да речеме Lester F. Ward, Pure Sociology: A Treatise on the Origin and Apontaneous Development of Societu (1903), 2. издание, New York 1925, стр. 290 и следните, особено 390 и следните.

[27] Во оваа смисла може да се чита за трговската неспособност на Фредерик Моро (Frederic Moreau) во Education sentimental на Флобер. Посмелата интерпретација би била: воспитувањето (развојот на личноста) за кој во романот нема збор, сега мора да се одвива преку поврзаноста на љубовта и парите, што истовремено го чини невозможно, бидејќи парите тука (како и обично) не ги симболизираат автентичните мотиви.

[28] Сп. го прилогот: „Gesellschaftliche Struktur und semantische Tradition“ во: Niklas Luhmann, Gesellschoftsstruktur und Semantik, a.a.O., том I, стр. 9-71 (49 и следните).

[29] Frances E. Merrill, Courtship and Marriage: A Study in Social Relationships, New York 1949, стр. 25.

[30] Во која мера страста не е доволно добра за кодирање на стварното однесување нагласуваат, на пример: Harry C. Bredemeir/Jackson Toby, Social Problems in America: Costs and Casualties in an Acquisitive Society, New York 1961, стр. 461 и сл. Во врска со француските податоци сп. и Paterns of Sex and Love: A Study of the French Woman and Her Morals, New York 1961.

[31] Сп. De l’influence des passions sur le Bonheur des individus et sed nations а.а.О., стр. 132; и резултатите кои ова ги потврдува (напомена 6) од наведените емпириски истражувања. Социолошки гледано, оваа разлика во инфицираноста со романтичната љубов кај мажите и жените би можела да биде поврзана со фактот што општествениот статус на мажите обично не се менува со стапувањето во брак, па така мажот порадо може да им се препушти на романтичните импулси, додека жената со стапувањето во брак одлучува и за својот иден статус и затоа има причини со своите проценки да контролира со кој ќе се упати во земјата на романтиката. Во врска со тоа да се види Zick Rubin, Liking and Loving: AN Invitation to Social Psychology, New York 1973, стр. 205 и понатаму.

[32] Сп. Ernest R. Mowrer, Family Disorganization: An Intruduction to a Sociological Analysis, Chicago 1927, стр. 128 и понатаму; Ernest W. Burgess, „The Romantic Impulse and Family Disorganization“, Survey 57 (1926), стр. 290-294; Merrill a.a.O., стр. 23 и понатаму; Paul H. Landis, „Control of the Romantic Impulse and Through Education“, School and Society 44 (1936), стр. 212-215. Одлучувачко тука е што: функционалните проблеми на современото семејство, особено тешкотиите во разбирањето на сопружникот не се штетни последици на цивилизацијата ниту можат да се стават на товар на воопштеното индустриско општество, туку нивните корени се во анатомијата на самото функционално подрачје, имено во зголемувањето на очекувањата кои во него се придвижуваат.

Меѓутоа, треба да се забележи дека по четириесет години се изгубил интересот за таквите поставки; тие сега важат само како „мислење“ кое никогаш не е систематично испитано. Сп. J. Richard Udry, The Social Context of Marriage, Philadelphia 1966, стр. 192 и понатаму. Всушност, ни логиката со која ова мислење е аргументирано не е сосема убедлива. Кој стапува во брак од добро промислени причини сè уште не е осигуран против разочарувањата; дури е и во подобра позоција во однос на романтичарите да ги одреди овие разочарувања во споредба со сопствените очекувања.

[33] Со овие формулации Willard Waller нè воведува во темата на разводот – да се види The Old Love and the New: Divorce and Readjustment (1930), ново издание на Carbondale 1967, стр. 3.

[34] Сп. го истражувањето на R. W. England, Jr., „Images of Love and Courtship in Family – Magazine Fiction“, Marriage and Familly Living 20 (1960), стр. 162-165, во споредба со литературата од 1911-15 и 1951-55 во САД, која е обемна пред сè во врска со (1) случајот (=непостоењето на правила) на првата средба; (2) краткотрајноста на познанствата (=веднаш се одлучуваат за самата љубов); (3) повлекување од сите други животни ангажмани и (4) слојно проценување со преместувањето во контекст на високите слоеви.

[35] Сп. Charles B. Spaulding, „The Romantic Love Complex in American Culture“, Sociology and Social Research 35 (1971), стр. 82-100.

[36] Самиот тренд континуирано се следи и сe потврдува сè до најново време. Наместо многуте, сп.: B. K. Singh, „Trends in Attitudes Toward Premarital Sexual Relations“, Journal of marriage and the Family 42 (1980), стр. 387-393.

[37] Merrill a.a.O., стр. 52; G. Marion Kinget, „The ‘Many-splendoured Thing’ in Translation or ‘The Agony and the Ecstasy? Revisited“ во: Mark Cook/Glenn Wilson (прир.), Love and Atraction: An International Conference, Oxford 1979, стр. 251-254. Емпириското истражување кое би можело да го поддржи ова гледиште е: Joachim Israel/Rosmari Elaisson, „Consumption Society, Sex Roles and Sexual Behavior“, Acta Sociologica 14 (1971), str. 68-82.

[38] Сп. Franz Dirlmeier, ФIΛОΣ und ФIΛIA im vorhellenischen Grichentum, дисертација, Munchen 1931.

[39] Што иако на крајот на традицијата беше јасно формулирано. Во врска со ова да се видат напомените за Bourdaloue, погоре на стр. 137 и понатаму.

[40] Jules Michelet, L’amour, Paris 1858, стр. 17. Слично (бракот како остров на среќата во вулгарниот свет) кај Droz a.a.O. (1806/1827), стр. 108 и понатаму. За соодветната семејна идеологија во Соединетите Држави со обележувањата „retreat“, „conscious design“ и „perfectionism“ сп. Kirk Jeffrey, „The Family as Utopian Retreat from the City: The Nineteenth-Century Contribution“ во: Sallie TeSelle (прир.), The Family, Communes and Utopian Societes, New York 1972, стр. 21-21, исто така во: Soundings 55 (1972), стр. 21-41. Понатаму, во врска со 19. век да се види Neil J. Smelser, „Vicissitudes of Love and Work in Anglo-American Society“ во: Neil J. Smelser/Erik H. Erikson (прир.), Themes of Work and Love in Adulthood, Cambridge Mass. 1980, стр. 105-119.

[41] Сп., на пр., Warren G. Bennis/Philip E. Slater, The Temporary Society, New York 1968, стр. 88 и понатаму – секако со несигурни изгледи во иднината.

[42] Да се види Elisabeth Bott, Family and Social Network: Roles, Norms and External Relationships in Ordinary Urban Families, 2 издание, London 1971.

Насловна фотографија: Hoang Loc од Pexels

Наташа Атанасова

...

Што мислиш ти?