Алесандро Барико: Пишувањето е создадено од личните духови

Дозволете ми да цитирам од Новеченто: „Кога не знаеш што е, тогаш е џез“.  Навистина ли мислите така?

Оваа реченица беше шега, но има и вистина во неа; тоа е повеќе еден вид став кон нештата. Тоа е како кога некој ќе ме праша: „Каква е книгата?“, а јас ќе речам: „Некако е џез“. Тоа е нешто како слободна форма, надвор од воспоставената форма. Џезот е еден голем контејнер што може да собере сè што е во слободна форма. Тој станува збор-тотем, бенчмарк-збор кој ги означува некласификуваните нешта. Џез е зборот кој можеме да го употребиме за да ги идентификуваме нештата кои се наоѓаат помеѓу, нешта кои се без стабилна структура, нешта кои се директно поврзани со импровизацијата и со слободата.

Како првпат Ви дојде идејата за Новеченто?

Отсекогаш бев фасциниран од пијанистите на големите трансатлански бродови. Читав книги за нив; отсекогаш бев заинтересиран за тоа. Имаше една приказна за некој човек кој практично бил роден на брод и никогаш не го напуштил тој брод целиот свој живот. И, патем речено, раѓањето на која било приказна секогаш е мистерија, не може да се рационализира.

Еден од ликовите во Новеченто, Џели Рол Мортон, кој во дваесеттите беше многу познат пијанист, не го претставивте во добро светло…

Тоа е поради потребата од противник на главниот лик… приказната едноставно мораше да биде така структурирана.

Во Новеченто наидов на влијание на песните од Пауло Конте. Ви се допаѓа Пауло Конте?

За нас, граѓаните на Торино, Пауло Конте е многу важен мислител, кој, со своите песни, бил способен да раскажува приказни кои за нас се многу значајни.

Кога веќе почнавме да зборуваме за музика… Кажете ни за цедето „Air Baricco“, кое беше силно промовирано во САД.

Ако мислите дека нашето цеде било добро промовирано, тоа е поради „The Air“, а не поради мене. „The Air“ е француско дуо кое на цедето свири додека јас читам гласно. Ако „The Air“ имаат публика во САД тоа е затоа што го снимија саундтракот за еден филм на ќерката на Френсис Форд Копола. Филмот е Невини самоубиства, и е базиран на книга од Еугенидис. Овој саундтрак имаше успех насекаде во светот, вклучувајќи ги и САД.

„The Air“ имаат публика, а што се однесува до мене, не би можел да кажам дека имам голема публика во САД, иако сум објавуван таму. Затоа, морам да им се заблагодарам за оваа промоција. Среќен сум затоа што италијанскиот јазик е снимен на цедето.

Имињата на Вашите ликови се претежно англиски. Како ги одбирате?

Избирањето имиња е важен дел од нашата работа како писатели. На факултетот^[1] има дури и часови за имиња на ликови. Тоа е една од многуте работи што ние писателите ги правиме и бара внимание и посебна грижа. Секој си има своја лична шема која ја следи, т.е. лични шеми. Јас лично се потпирам на звукот на зборот… речиси никогаш не користам италијански имиња, бидејќи не ми се допаѓаат. Исто така и поради тоа што моите приказни никогаш не се знае каде се сместени. Моите имиња се на некој начин соединети, и во повеќето случаи ова „соединение“ се базира на звукот.

А во Новеченто се бара името на главниот лик, еден малечок клинец кој го наоѓаат, и ова е пример (на избирање име) и еден вид омаж на работата што ја работиме. Тоа е пример за име кое е збир од повеќе извори. Прво, името на таткото; второ, бидејќи бил пронајден над кутија со лимони, го добива името „Лемон“, и тогаш сфаќаат дека нешто недостига, како звук; ова е симулација на тоа што се случува во нашата глава додека го избираме името на ликот. Особено писателите како мене, кои преферираат помалку измислени имиња, наспроти италијанските.

Како се изговара Bartlebum^[2], името на еден од Вашите ликови?

Ова име е измислено, и секој може да си земе за право да го изговара како што сака. Најважно е на човек да му се допаѓа звукот на ова име.

Може ли Бартлбум да се смета за Ваше алтер-его?

Не повеќе од кој било друг лик за кој сум пишувал. Сепак, иако не се идентификувам со него, тоа е лик кој навистина го сакам, и повеќе од други ликови. Тој покажува еден микс од комичност и трагичност што мене ми е многу шармантно.

Кога сме кај Бартлбум, ајде да позборуваме за двата главни лика во Океан море… Пласон е сликар. Бартлбум е енциклопедист. Во Вашата работа како писател, дали се гледате себеси како сликар или како енциклопедист?

Како што вели мадам Деверија, тие двајца се две половини кои се ставени заедно за да формираат единство, една единствена личност. Всушност, тие стануваат пријатели, и се два лика кои се силно поврзани. Тие живеат само во релација еден со друг. Во мојата работа како писател, ги има и двете компоненти. Всушност, во секоја книга е присутен енциклопедискиот момент. И ако копате подлабоко во кое било пишано дело, ќе го најдете.

Енциклопедиската интенција секогаш лежи во основата на секоја приказна, која пак секогаш се раѓа благодарение на желбата да се собираат парчиња знаење и да се прават достапни за другите луѓе. Од друга страна, постои исто така и желбата да го копираш она што твоите очи или твоите лични духови го гледаат со сликарска техника.

Во Океан море зборувате за крајот на океанот… за крајот на уметноста…

Како и Бартлбум, го проучуваме и се бориме да го направиме видлив настанот крај, случувањето на крајот, чинот на крајот. Природата е нешто што е секогаш скриено, измешано; оттука, не се работи за проучување на, да речеме, дабовите. За проучување на крајот на нештата, потребни ви се посебна визија и став; морате да копате многу длабоко. Помислете на морето. Како можете да кажете каде завршува? Крајот на морето секогаш се измолкнува. Како можете да кажете кога една љубов е завршена? На крајот на нештата мислиме кога се обидуваме да разбереме дека времето што го поминуваме со нашите деца е завршено, кога времето за нашите страсти е завршено. Гледаме втренчено во сиве овие нешта; се обидуваме да го видиме крајот или почетокот на нешто што би можело да нè одведе кон интерпретација на реалноста, кон нешто многу загадочно.

Според тоа, она што Бартлбум го мисли во овој случај соодветствува на она што Вие го мислите?

Да, тоа е она што јас го мислам.

На крајот од книгата Пласон ги фрла сите негови слики. Кога ќе завршите со пишување на некоја книга, дали почнувате нова на празна страница или продолжувате на претходната?

Моите книги се еден единствен гест којшто е бескраен (Барико гестикулира, како да црта виножито во воздухот). Тоа е гест кој има различни поглавја.

Кога работи на портрет, Пласон секогаш почнува од очите. Од каде почнувате Вие кога навлегувате во нова приказна?

Почнувам од малите карактери и детали кои за мене се сјајни и значајни, блескави и значајни. За мене тие се како некој вид ќелии што еманираат звук. Потоа приказната се гради околу овие мали ќелии. Но почетокот на книгата е секогаш гест. Или реченица, или објект. Од безбројните стимулирачки нешта кои ве опкружуваат, постојат настани кои ве погодуваат, кои влијаат на вашата имагинација. И оттука потоа почнувате да истражувате и да градите. Овој објект или гест кој ја придвижува вашата имагинација може да дојде од вашето животно искуство или од нечие друго искуство.

Што е со границите? Постои ли граница за некој збор? За некоја книга?

Како писатели, мораме да пишуваме книги кои ќе имаат крај. После тоа, за читателот книгата може да трае засекогаш. Зависи од тоа дали книгата била добро напишана или не. Но мораме да им дадеме на читателите комплетиран објект со почеток и крај, нешто што ќе можат да го држат во раце. Да им се даде овој предмет на читателите е секојдневна борба, како секојдневната рутина на еден работник.

Како решавате кога една книга е завршена?

Тоа е како кога сликарот одлучува кога ќе го нанесе последниот потег со четката. Помалку е мистериозно, бидејќи ако го продолжите уште малку, можеби нешто ќе се измени. Помислете на Мона Лиза… Неверојатно е како овој човек, Леонардо, си мислел: „Тоа е тоа, доволно е; уште еден потег и ќе ја уништам сликата“. А ние, писателите, мораме да согледаме кога е вистинскиот момент да се запре. Ова е многу тешко, затоа секоја книга е или прекратка или предолга. Секоја слика има нешто премногу или нема доволно.

Очигледно, сите се обидуваат да разберат каде е моментот кога треба да се запре, но ова може да се случи еднаш во животот. Има многу нешта кои придонесуваат кон одлуката да се престане, а меѓу нив се и уморот и исцрпеноста.

Зошто, кога зборувате за литературата, толку често го користите изразот „правење нешто“?

За мене тоа е работа, и секогаш сум го сметал тоа за работа. Всушност, постојат луѓе кои прават леб, а јас правам книги. Нема толку голема разлика. Кога пишувате книга, поголемиот дел од времето имате амбиција која ја надминува рутината, но на крајот на денот тоа е она што секој занаетчија го прави секојдневно.

Како што велеше Валтер Бенјамин, занаетчијата кој обработува скапоцен камен може да постигне мистична комуникација со него – а тоа е она што се случува со нас писателите, кога ќе досегнеме еден вид мистична комуникација со зборовите.

Но, секогаш сè започнува од занаетот.

Кажете ни за војната, повторувачки момент во вашиот опус…

Обично не ѝ придавам особено значење на војната, поинакво од она во последната книга (Без крв). Таа книга ги претставува моите лични размисли за војната. Во сите други мои книги војната изгледа како скок, како пресврт во животот на луѓето. Војната за мене е динамичка алатка во историјата; војната е нешто што ги става нештата повторно во движење, ги враќа на нивните почетоци.

На кои ликовни дела се реферира во Океан море?

Приказната за Пласон кој слика портрети и го слика морето е посебна работа и нема никаква поврзаност со ниеден сликар. Но, најголемо влијание врз книгата има Жерико. Тој исто така бил специјализиран во сликање портрети. Бил многу добро платен сликар на портрети. Всушност, бродоломот на сплавот е срцето на книгата и вистинскиот настан кој навистина се случил. И очигледно сиве овие настани опишани во книгата се истите кои ги насликал Жерико на неговите слики.

И, патем кажано, белата слика на крајот нема никаква врска со какво било влијание од ниеден сликар, Рашенберг или Малевич или кој било; таа е нешто што јас го замислував како природен крај на приказната.

Дали е можно да се воспостави паралела помеѓу Бога и Морето?

Несомнено Океан море е една од моите книги со најевидентно религиско влијание. На крајот има поглавје за благословот од морето. Всушност, постои обид да се опише врската помеѓу морето и божественото. Но, сепак, не постои толку јасна порака, и јас не би можел да ви кажам точно каква е таа врска. Како што веќе кажав, постојат слики и можете да одите околу нив и да ги поврзувате, но тоа секогаш ќе биде нешто прилично матно. Нешто нејасно. На читателот останува да ги пополни точките и врските кои недостасуваат.

Морето и водата се симболи кои често се употребувани, не само од страна на писателите, туку и од страна на сликарите и музичарите. Хемингвеј, Дебиси, Фокнер… Има ли за Вас посебно значење?

Не, нема. Ги користам елементите на природата, како и многу други писатели пред мене, како додаток на приказната. Честопати природните елементи можат да станат симбол на нешто. Јас само пишувам приказни; не се обидувам на ништо да му дадам посебно значење. Мојот мозок е складиште на слики кои потенцијално водат кон некоја приказна, а тогаш, сè што треба јас да направам е само да ја запишам приказната.

Кога би морало да бидете дел од бродолом, до кој остров најблиску би сакале тој да се случи?

Би сакал да имам бродолом близу островот Понца, блиску до Неапол. Покрај Понца, би ја споменал и Просида, друг остров блиску до Понца. Бидејќи нас, северните Италијанци, секогаш нè примамува она што го немаме. Им се восхитуваме на јужните острови кои ги немаме на северот. За мене, вистинскиот сон не се Пацифичките острови, туку италијанскиот југ.

Еден од Вашите ликови игра шах со Смртта. Ви се допаѓа ли Бергман? Постои ли некаква поврзаност помеѓу Седмиот печат и Океан море?

Кога бев многу помлад, многу ми се допаѓаше Бергман. А нашиот мозок обично работи така: ние сме како сунѓер. Сè што нè опкружува влегува во нашиот мозок и на некој начин се обработува, но потоа исто така се заборава. Но, секогаш е таму; како тенџере што врие. И без да забележиш, некако ќе излезе.

Сите нешта кои вријат во позадина можат да се вратат во кое било време. Кога ќе ме прашаат дали некои слики или сцени потекнуваат од нешто, мојот одговор е дека никогаш не доаѓаат од нешто друго директно. Исклучок е Океан море, каде што централниот дел е граден околу Жерико, но ова е јасно назначено, бидејќи дури и имињата на ликовите се исти.

На сите други места тоа е несакајќи; не е направено намерно. Вие можете да ми кажете: „Ох, забележав во вашата книга тоа и тоа“, а јас ќе ви кажам: „Навистина?!“ Понекогаш дури од некое писмо забележувам дека постои некакво влијание, само откако некој читател ќе ме насочи кон тоа. Навистина го сакав Бергман, кога имав дваесет години.

Тоа значи дека не Ви се допаѓа повеќе?

Постојат некои уметници кои навистина застаруваат. Иако не сум сосема сигурен дека Бергман е навистина застарен, со оглед на тоа што ги немам гледано неговите филмови последниве десет години. Но, на пример, да ги земеме филмовите на Висконти, кои за мене беа најголемата возбуда кога бев во моите дваесетти. Сега ми се навистина застарени. Иако не сум ни сигурен дека ова е минус. Всушност, застарувањето можеби воопшто не влијае на нивниот уметнички статус.

Каде наоѓате инспирација за Вашите приказни? Дали е тоа до Вашата глава, или до тоа што патувате многу, читате многу, запознавате многу нови луѓе?

Читав многу во минатото, а во споредба со просекот, читам многу и сега. А освен тоа, не сум од оние кои пишуваат затворени во своите соби. Пишувањето не е само интелектуален чин; тоа е нешто што е создадено од твоите лични духови. Секогаш се трудам да најдам колку што е можно повеќе стимулации во светот, наспроти тоа да бидам затворен во соба, пишувајќи само од мојата глава. Она што се случува е што светот некако навлегува во мојот личен сад за вриење и потоа се претвора во нешто сосема поинакво. Оттука, во моите книги ќе најдете многу малку вистинити нешта, реални факти.

Значи, не би биле во состојба да одите на Понца?

Не. Мислам дека за да стигнете длабоко во себеси, додека пишувате, потребни ви се мигови на мир и тишина. Но, ова се случува како што се случува кај повеќето мајстори кои мораат да имаат одморен ум кога ја вршат својата работа. Сепак, освен ваквото исклучување кога пишувам, никогаш не би бил способен да живеам комплетно изолирано.

Вистина ли е дека живеете во Париз?

Не, всушност само што се преселив од Торино во Рим, но патувам на релацијата Рим – Торино. Во Париз имам мал стан, каде што останувам кога не сакам да бидам вознемируван, каде што никој не ми ја знае адресата, ниту телефонскиот број.

Навистина сакам да работам во Париз, но не и да живеам таму. Бидејќи сега живеам во Рим и патувам до Торино, секогаш сум во брзање и сега морам да побрзам. Чао.

^[1] Во периодот кога е правено интервјуто, Барико работи на уметничкото училиште Scuola Holden.

^[2] Лик од романот „Океан море“. Во македонскиот превод (Океан море, Три: 2011. Превод: Љиљана Узуновиќ) името гласи: Бартлбум.

Интервјуто го направила Маргарита Меклина, на 28 мај 2003 г. во Торино, Италија.