Петар Андоновски: Квир литературата е она што сум јас

Со Петар Андоновски, за мене Пеце, се знаеме речиси пола живот. Од факултетските денови, кога речиси секој ден бевме заедно, до денес, кога се гледаме поретко отколку што сакаме, муабетите ни течат како никогаш да не прекинале. И, еве, по вторпат, тие лично-книжевни муабети ги правиме во официјална форма на интервју. Овојпат, за рубриката #CultureMatters во соработка со Europe House – Скопје.

Претходниот пат кога правевме интервју имавме по 32 години, а сега и двајцата наполнивме 35. Ја поминавме границата на ЕУ за „млади луѓе“ и официјално не сме веќе млади :). Како си ги доживуваш годините?

Мислам дека 35 ми е нова пресвртница во животот. Ако некој просек на живеење е 70 години, ова е втората половина од мојот живот и чувствувам дека нешто се менува во мене. Некои промени што можеби и порано сум сакал да ги направам, мислам дека сега им е времето. На пример, годинава сакам да си ја одбележам со патување низ северна Индија, кое ќе трае цел месец. Европа некако почнува да ми станува досадна. Доста ја патувам професионално, па приватно сакам повеќе да патувам во поегзотични земји – Индија ми е прва на список, сакам повторно да му се вратам на Египет, сакам да одам во Непал, Тибет, Јордан, Мароко…

Понатаму, сфаќам дека сè помалку луѓе ми се потребни во животот, ми се намалува списокот со „пријатели“, сè помалку имам желба да си го трошам времето на непотребни работи. И кога читам книга, ако книгата не чини, повеќе го немам она чувство дека треба да ја читам до крај, туку ја прекинувам и ја фрлам затоа што има толку многу книги што стварно заслужуваат да им се посвети и време и внимание и да се троши време на лоша книга едноставно – нема потреба! Некако своето време многу повеќе си го сакам од претходно и повеќе знам да си го почитувам.

Те плашат ли физичките промени што ги носат годините?

Од физичкото воопшто не се плашам. Со годините, некои работи што ми биле незамисливи да ги правам во младоста, ги правам сега. На пример, лани се тетовирав, сега дури направив и една естетска интервенција :).

Европската награда за книжевност ја доби пред две години, во екот на пандемијата. Супер награда во несупер период. Успеа ли да реализираш сè што носи таа со себе?

И покрај тоа што наградата ме фати во доста лош период со пандемијата, единственото што мене и на другите добитници ни беше скратено беше патувањето во Брисел на церемонијата. Инаку, сè друго си течеше најнормално и уште се реализираат работи во врска со неа. На пример, Европската награда ми го донесе англискиот превод, францускиот кој треба сега во март да излезе, италијанскиот… така што, да, многу е важна таа награда, особено за нас кои доаѓаме од овие мали јазици, кои се тешко преводливи и имаме книжевност за која нема некој огромен интерес во Европа. Не сме им интересни и егзотични, ама таа награда колку-толку пробудува интерес кај издавачите.

Особено сум задоволен од англискиот издавач, затоа што книгата „Страв од варвари“ супер поминува таму – не само што одлично се продава, туку имаше и 4-5 осврти во медиумите за неа. А целта, секако, не е само да се преведе и да се објави, работата е книгата да допре до што повеќе луѓе и да видиш дека некого го заинтересирала, а не дека завршила во некој магацин и фаќа прашина по рафтови.

Смени ли наградата нешто кај тебе лично? И како те гледаат колегите откако ја доби – имаш забележано промени?

Првпат откако добив финансиска награда, можам да кажам дека живеам од пишување. Не може да се живее само од тоа, ама наградата многу ми го олесни животот.

Што се однесува до колегите, не знам, не чувствувам некоја промена. Со сите сум си во исти односи како и претходно – и со оние со кои сум бил во добри, и со тие со кои сум бил во лоши. Не знам, можеби има нешто што забележувам, ама односите ми се тие.

„Лето во кое те нема“, твојот последен роман, беше најавен како првиот квир роман од наш автор. Факт ли е тоа? И чувствуваш ли нешто како „конечно свој на своето“ или, едноставно, тоа ти беше уште една тема за истражување?

Некако, откако го напишав „Лето“, сфатив дека всушност квир литературата е она што сум јас и дека треба во тој правец да се движам. Мислам дека тоа и читателите го забележаа, дека „Лето во кое те нема“ е мојот најискрен роман. А и следниот роман кој планирам да го пишувам ќе биде исто така со квир тематика.

А тоа дека е прв квир роман го објавуваа повеќе читателите. Мислам дека научно не е истражено, но не е ни битно дали е прв, втор или трет… битно е дека ваков тип на литература и тоа како ѝ беше потребна на нашата книжевност. Особено кога раснев, кога се осознавав и себеси и светот околу мене, мислам дека на квир луѓето во Македонија многу полесно ќе им беше доколку имаа повеќе пристап до квир литература. Во тоа време за многу работи не се зборуваше, не се знаеја. Така што, од тој аспект е многу важно и се надевам дека конечно и во основно и во средно ќе се воведе барем по една квир книга во лектирата.

Во тој тинејџерски период младите се најранливи, тогаш ја осознаваат својата сексуалност и ако сфатиш дека таа е поразлична од општоприфатената, тоа знае да те убие во поим…

Знае и тоа како. Знаеш, кога читаш гледаш дека не си сам, не си единствен и чувството е многу поинакво. Колку и да ги олеснува тие работи интернетот, сепак мислам дека моќта што ја има книгата не може да ја замени ништо. За тоа колку ни се важни книгите кажува и тоа дека кога и да сака некој да даде одредена тежина на својата кариера, дали е фолк-пејачка или спортист, политичар, секогаш пишуваат автобиографија, книга.

Мислиш ли дека во денешно време постои инфлација на книгата? Кога бевме помлади, некако повеќе ги ценевме. Денес сè ни е предостапно, продукцијата на книги е преголема и книгата добива третман на уште еден предмет – предмет на купувачка желба. Не ја губи ли книгата така својата вредност?

Мислам дека книгите никогаш не биле подостапни како сега и колку да зборуваме ние дали сме или не сме читачка нација, последниве пет години толку многу книжарници се отворија и сите тие опстојуваат, а тоа само кажува дека книги се купуваат. А и како некој што повеќе од 10 години работи во продажба на книги, можам слободно да кажам дека сме луѓе кои купуваат книги. А дали се читаат и какви книги се читаат, тоа е веќе поинаков проблем.

Но, не само што секој може да си дозволи да купи книга, туку секој може да си дозволи и да објави книга. Дури и голем дел од издавачите се водат според тоа – ако некој сам си финансира, зошто да не го објават. Така што, тука се губат секаков тип на критериуми.

Но, интересно е што денес книгите кои имаат книжевна вредност не значи дека по секоја цена ќе се продаваат. Не е доволно само да напишеш добра книга, туку треба да имаш и добра приказна околу тоа – сè е битно, сè продава. Денес продава и тоа колку авторот е застапен на социјалните мрежи, продава и корицата. Мислам дека дури и самиот квалитет на книгата е најмалку битен за продажба од сето ова.

Како го доживуваш присуството на социјалните мрежи како позната личност? Дали ти е задоволство, канал за „продажба“ или товар?

И книжевноста е веќе шоу-бизнис, така што сè што правиме ние писателите, правиме во сопствена корист или штета. Мислам дека социјалните мрежи се многу важни и многу поважни од останатите медиуми, затоа што кога ќе објавите книга и кога ќе објавите за тоа на некоја мрежа, за еден саат голем број луѓе знаат. Ако не објавите, како да не излегла книгата, како да не постои.

Јас едноставно ја имам прифатено нивната моќ. Кога го објавив првиот роман се водев од тоа дека е подобро да имам 50 квалитетни читатели, отколку 5.000 неквалитетни. Но, со тек на време, покрај тие 50, потребни ти се и други 5.000 кои ќе го купат романот, затоа што од 50 не се живее. Така што, пополека, сакал или не, стануваш дел од тој шоу-бизнис и почнуваш да го правиш тоа што го сакаат луѓето.

Си ги читаш ли одново книгите?

Не, откога ќе излезат никогаш не ги читам пак. Но, додека пишувам ми е многу битно тоа да ми се допаѓа како читател. Тоа е моето мерило за тоа дали сум направил нешто добро или не.

Додека се подготвував за разговорот земав да си ги разлистувам твоите книги и го видов цитатот од Ацо Караманов на првиот роман (Гледајте, моите очи имаат блесок на вашите лакирани чевли), па си помислив: што правиш со поезијата? Почна со поезија и те мислевме поет ќе бидеш, а денес изгледа дека имаш раскрстено со поезијата…

Не само што престанав да пишувам поезија, туку престанав и да читам, што ми е многу жал. Поезијата отсекогаш била доминантен вид во македонската книжевност, секогаш сме имале подобри поети од прозаисти, но мислам дека за првпат ситуацијата е поинаква. Поезијата почна премногу да се експлоатира, стана инстант. Она што го вика Силвија Плат во едно интервју: „Сакам да пишувам роман затоа што многу тривијални работи што не можам да ги внесам во поезијата, како на пример четка за заби, можам во романот.“ А денеска во поезијата, особено во македонската, има толку многу четки за заби, што единствено им недостигаат забите.

Неодамна излезе од печат збирката раскази „Нешто ќе се случи, ќе видиш“, од грчкиот писател Христос Иконому, во твој превод. Не сум ја читала. Ќе ми ја препорачаш?

Пред неколку години, сосема случајно, не се ни сеќавам веќе во кој грчки весник или списание беше, налетав на еден расказ. По подолго време тоа беше книга на грчки што целосно ја исчитав и посакав да ја преведам. Можеби на нашите читатели одредени работи ќе им бидат тешки за да ги сфатат, особено ако не се упатени во грчката криза и што значи таа, но од друга страна расказите се толку убави што не можете да не сочувствувате и со ликовите и со сето тоа. На моменти се многу ксенофобични или шовинистички, ама тоа е всушност грчкото општество, тоа се ликовите и реалноста. Христос Иконому ми е многу близок по сензибилитет. Многу од расказите посакав јас да ги имав напишано, а за многу почувствував како јас да сум ги напишал.

Муабетов требаше да го правиме за твојот роденден и во кафана, ама работите излегоа поинаку… Сепак, ми останаа прашањата за твојата блискост со кафаната, за тоа дали го гледаше филмот „Тома“, дали те допре таа негова „поетика на кафаната“… Значи, за крај, еден „кафански“ муабет 😊

Кафаната е место каде што се чувствувам најубаво, најмногу јас, најлагодно. Кафаната ми е место каде што воопшто немам грижа на совест и кога се смеам, и кога плачам, и кога пеам. Кафаната е место каде што ми е дозволено да правам сè и каде што утредента не очекувам никој да ми замери за тоа. Во суштина, не сакам воопшто кафулиња и не се сеќавам кога последен пат сум пиел надвор кафе и секогаш кога треба да излезам, тоа е во кафана.

Ама не сакам да е само кафана кафана, туку треба да има музика. И не каква било музика, туку, се разбира дека треба да има музика „а ла Тома“. Јас си го сакам и си го почитувам Тома, „Два смо света различита“ особено ме погодува. А филмот како филм не ме допре нешто, ја почувствував комерцијалата, типичен филм правен со цел да се допадне секому.