Еден ден, има сите да нè нема

На крајот, сите ќе станеме приказни.

Маргарет Атвуд

(осврт кон сликовницата „Мојата бабичка не знае која сум“ од Ива Безиновиќ-Хејдон со илустрации на Хана Тинтор; превод од хрватски: Калиопа Петрушевска; издавач „Чудна шума“, 2023 г.)

Интересно е како животните ситуации влегуваат во сликовниците за деца. Некои писатели се инспирираат од случките со (своите) деца, некои го чуваат и негуваат детето во себе и својата фантазија во него, па ја пуштаат да работи. А, некои, како во случајот со хрватската авторка Ива Безиновиќ-Хејдон, ги носат долго во себе своите приказни сè до моментот кога тие како тесто ќе набабрат и ќе стасаат да бидат испечени и да ја добијат својата форма.

Сликовницата „Мојата бабичка не знае која сум“ изнедрува една таква приказна: приказната за едно мало девојче, нејзината омилена бабичка и нивното соочување со ненадејните промени што ги носи староста чекорејќи кон крајот на животот.

Таа може сè, сè до денот кога веќе не

Малата Ема ја има најпрекрасната бабичка на светот, која е расположена да прави сè за и со внуката. Ема и баба Зринка заедно прават палачинки, спијат во шатор во дворот, кампуваат, трчаат и возат велосипед, пливаат и градат тајни скривалишта, прават куќарки за бубачки во кутии за чевли, цртаат стрипови, читаат весници, пишуваат прикаски…

Ема и баба ѝ уживаат во сè што се може, затоа што баба Зринка е една супербабичка која може и знае сè. „Сè до денот кога веќе не…“

Уште на третото вртење на страниците во книгата, станува јасно дека ова не е приказна за авантурите на бабата и внуката, за нивните игри и уживањето во заеднички поминатото време. Со двете целосно темни страници на кои го гледаме долниот дел од телото на бабата, скршена шолја и овенато цвеќе влегуваме во новата реалност и за Ема и за баба Зринка, во којашто веќе ништо не е исто како порано и никогаш повеќе нема да биде.

Како што се вртат страниците, низ перспективата на Ема и низ прекрасните илустрации кои се врежуваат в глава, го следиме развојот на болеста на нејзината бабичка, при што главниот фокус е на (НЕ)ПОМНЕЊЕТО. Имено, баба Зринка станува дезориентирана во времето, во просторот и во себеси, па почнува сè повеќе да заборава – заборава каде ги остава работите, заборава кој ден е и не се сеќава на родендените, заборава како се готви и како се сече со нож, а почнува и да заборава кои се луѓето околу неа.

На овие страници гледаме како доаѓа до „смена на улогите“ на девојчето и на бабата. Ако порано девојчето безгрижно си играло со својата бабичка, која се грижела сè да МОЖЕ и сè да биде како што ќе посака девојчето, сега ја гледаме малата Ема како станува сè позагрижена и потажна поради тоа што бабата сè повеќе работи НЕ МОЖЕ, па дури и ѝ вели: „Бабичке, ти како да си дете, а јас возрасна“, на што бабата само безгрижно се смее.

Ништо не е поприсутно од твоето отсуство

И тука веќе влегуваме во полето на сериозните теми. Бабичката има деменција, состојба која со себе повлекува губење на помнењето за многу работи што го отежнува животот со побавно или побрзо темпо, сè до точка на негова невозможност. Само во Македонија, во 2021 година имало 20.000 дементни луѓе, а светската статистика кажува дека бројот на луѓе со деменција од година во година расте.

Имајќи го предвид замавот на оваа состојба и веројатноста нашите родители со навлегувањето во староста да ја добијат, а нашите деца да станат исправени пред истите прашања кои си ги поставува и Ема, оваа сликовница, како што вели и нејзината авторка во едно интервју, е своевиден патоказ за децата за тоа како да ја прифатат староста и болеста на блиските, а во крајна линија и нивната смрт.

Помислувајќи на сите луѓе што сум ги знаела, а кои почнале да го губат сеќавањето, и на тоа што би значело моето дете да го доживее тоа со коешто се соочува малата Ема во сликовницата, во главата ми одѕвонува омилениот стих од Петре М. Андреевски: „Ништо не е поприсутно од твоето отсуство“. Изваден од неговиот контекст и ставен во ситуација на соочување со отсуството на присутен човек, се чини дека неговата моќ се мултиплицира. Оти ако боли и е преприсутно отсуството на некој што го нема, колку ли боли отсуството на човек што физички е тука, но психички го нема?!

На крајот, сите ќе станеме приказни

Жалосно е што кога станува збор за болестите и прашањата за смртта на блиските, плашејќи се да не ги изложиме прерано на неубавата страна на животот, избегнуваме да разговараме за нив со децата. Притоа, забораваме дека децата дури и кога не можат да сфатат како и зошто нешто лошо се случува, тие ја чувствуваат тежината. Исто онака како што Ема се чувствува збунета покрај збунетоста на баба ѝ или ѝ доаѓаат солзи на очите кога го гледа татко си како се расплакува пред старечкиот дом во кој ја сместуваат баба ѝ.

А отворениот и искрен разговор со децата за овие тешки теми, всушност, е првиот чекор кон ублажување на болката од постепеното или наглото губење на блиските. И, да, тешко е да се зборува за тешките теми, за тоа дека животот е цикличен и дека сè во природата, па и ние луѓето, има рок на траење и дека еден ден има сите да нè нема. Но, во суштина, единственото нешто што можеме да го правиме е да разговараме, да се сеќаваме, да ги ископаме од сеќавањето приказните за нашите сакани и да ги одржуваме во живот. Затоа што кога ќе нè снема, на крајот, како што вели Маргарет Атвуд, сите ќе станеме приказни.

Позадина на насловна фотографија: Stanislav Kondratiev on Pexels