Ако не си страдал(а), за што ќе пишуваш? 

Дали писателите треба да лажираат борби за да создаваат потрогателни, суштински дела?

Пишува: Хана Корнети, писателка

Имав дваесет и некоја година кога му испратив расказ на еден писател за да ми даде фидбек (ран драфт на расказот „Ловец на соништа”, кој е објавен во збирката „Млечни заби“ во „Или-Или“, 2021 г.). Не знаев многу за дечкото, освен дека се труди да го имитира Буковски во неговото пишување (знам, знам). Мојата приказна беше за развојот и распадот на односот меѓу две млади писателки, од кои едната објавува лична приказна од детството на другата без нејзина согласност, приказна за тоа како скршила тегла со мед од главата на друго дете, љубоморна на неговата искрена, невина среќа, нешто што таа никогаш не го почувствувала. Во мојата глава, приказната беше за вината што сè уште ја чувствуваме заради одредени однесувања во детството, за копнежот по некој што ги има особините што ние ги немаме, за етиката и пишувањето, за искреноста при пишувањето, за стравот да се биде виден и, од технички аспект, вежба за обликување на една циклична приказна. Но тој, откако го исчита расказот, ми кажа дека не го интересиралe приказната и бедните проблеми на буржоаскиот живот; го интересирале вистинските работи – смрт, болест, болка.

Не е дека нашата генерација живее во „најдобрите времиња“

Авторите миленијалци често се критикувани дека ситничарат, дури и кога токму ситничарењето е ставено под лупа. Помислете на „Човек што сака мачки“ од Кристен Рупиниан, па дури и на „Разговори со пријатели“ на Сали Руни, тргајќи го настрана фактот дека и таа се занимава со класните разлики. И двете серии – Girls и понеодамнешната Dave – иако даваат презаситена глетка на светот на привилегираните, загребуваат во психологијата на нашата генерација, а се чини дека солипсизмот и големиот пад на високите очекувања се значаен дел од нашиот социјален и внатрешен живот. Но, сепак, тие сè уште се категоризираат како несериозни од некои критичари, кои веројатно се од постарите генерации или на кои, едноставно, кловновскиот дух на времето не им е (веќе) забавен. И додека Dave, на пример, ги критикува привилегиите, недостигот на застапеност на и присвојувањето од други култури, тоа е сепак приказна за еден нарцисоиден уметник.

И на некој начин го разбирам тоа. Иако во секоја ера луѓето бараат универзални „вистини“ во современиот контекст, лесно може да ти се слоши од тоа. Кога ја гледав The White Lotus, со нејзиното заводливо, нелагодно исмевање на апсурдно богатата апсурдна класа, толку ми беа досадни и толку ме нервираа сликите на бескрајните, бели и скапи чаршафи, послужавниците полни со храна што за брзо ќе се фрли и новите зборови на богаташите кои впрочем си го носат стариот менталитет, што постојано бев во искушение да ја исклучам.

А воопшто не е дека нашата генерација живее во најдобрите времиња. Побогу, па ние сме сведоци на војни, на геноциди, на глобално затоплување, на инфлација и пандемија! Но – што се случува кога авторите, затворени во нивните меури додека пишуваат од некое поткровје или од подрумите на куќите на нивните родители имаат малку лично искуство со таканаречените вистински работи во животот – смрт, болест, болка?

Океј, фер – денес, овие умеурени писатели почуствувале болка, ама не е си-изгубил-нога-во-војна вид на болка. Да, виделе смрт, ама не е мајка-ти-почина-пораѓајќи-се-во-штала вид на смрт. И секако, посведочиле болест, ама проблемот е повеќе ги-немаме-лековите-и-немаме-доктор-за-таа-операција-и-нема-кој-да-го-лечи-татко-ти-без-врски вид на болест. И згора сето тоа, живееме во време кога значењето на зборовите е истрошено од преголема употреба. Не можам да го слушнам зборот „траума“ без да ги превртам очите откако сум чула доволно луѓе како го користат за да опишат посета до супермаркет. Тука целосно се согласувам со оние што нè критикуваат: ние сме прекенкава генерација.

Неискреноста е многу очигледна во пишувањето

Но, да се вратам на поентата: како оние кои имале среќа да не живеат во конфликтни региони да пишуваат за вистинските работи во животот? Дали едноставните, секојдневни, сечовечки теми нè прават празни, брливи, ситни? Може ли современата книжевност или, општо земено, пишувањето, да се обиде да го дофати мајндсетот на одредена демографија и истовремено да го поседува тој одреден квалитет што ќе го издржи тестот на времето? И, за крај, дали писателите треба да ги лажираат борбите за да создадат потрогателни, посуштински дела?

Можеби писателите треба да го следат примерот на Викторија Бекам и речиси да измислат тешко детство – пред да биде прекината и корегирана од нејзиниот сопруг-фудбалер. Но вистината е дека неискреноста е многу поочигледна во пишувањето отколку во било што друго. „Пишувај за тоа што го знаеш“ не значи нужно „пишувај за твојот живот“, туку „пишувај за она што ти е важно; пишувај за она што те буди ноќе и што сакаш да го разбереш; пишувај за она што те разгорува, разгневува, растажува и разнежнува. Поентата е дека можеш да пишуваш научно-фантастичен роман за невербални гасовити форми кои се борат против нивните меѓупланетарни соседи кои се чисто звучни животни форми за плаглм – шарена желатинеста супстанца којашто и двата вида ја користат како гориво – и пак да бидеш искрен. Знаеш?

Нашата локална книжевна сцена е опседната со трагедија. Во последно време се обидував да фатам чекор и да исчитам колку што е можно повеќе современи македонски книги и морам да кажам дека смртта е многу популарна. Прв проблем е дека понекогаш читателите не ни добиваат шанса да ги засакаат ликовите пред да умрат. Второ, овие писателски убиства напати делуваат само како начин да се избегне справувањето со ликови кои биле неопходни на почетокот, ама не и клучни за развојот на приказната. И трето, и најпроблематично, се чини дека популарноста на оваа практика е потхранета со желбата да се додаде длабочина и патос на „лесен“ начин.

И – решенија!

Па, еве две можни решенија за писателите кои „не се изнамачиле баш нешто“.

Првото – наместо да лажираме борба во врска со вистинските (ах, пак овој збор!) проблеми, можеме да тргнеме по стапките на Емили Дикинсон и да ги најдеме смртта, болеста и болката во нас. Дури и кога нашите најсилни демони се оние што се внатре, оние кои роварат длабоко во умовите и срцата, зошто побогу тоа би ги направило помалку вистински?

Но, можеби првото решение речиси е во согласност со критичарот на мојот расказ – само што битката ја преместува од надвор внатре.

Второто решение е порадикално и ми го посочи еден паметен, прониклив пријател (чија единствена маана е дека некогаш многу тупи, ама па не може еден човек да има сè). И тоа е: прифаќање на честопати игнорираната тежина на леснотијата. Зарем нема универзалност, длабочина и вистина во секојдневното, обичното, досадното? Зарем не може да има драма во леснотијата, како што ѝ се случи на Сабина во Неподносливата леснотија на постоењето?

„Нејзината драма е драма не на тежината, туку на леснотијата. Тоа што ѝ го даде судбината не беше товарот, туку неподносливата леснотија на постоењето.“

– Милан Кундера, „Неподносливата леснотија на постоењето“ –

Секојдневното, обичното, досадното, е впрочем тоа што во најголема мера го живееме. И иако можеби не сме постојано свесни за тоа, секојдневното треба да се слави. Честите подеми исто како и честите падови не оставаат место за раат, стабилност, внатрешен мир. Не! За да се препознае олеснувањето и вистината што доаѓаат од леснотијата потребно е не само да се постои во моментот, туку, исто така, таа леснотија постојано да се реобмислува. Суштината е во тоа да се нафатиме да најдеме малку магија во нашите „обични“ животи. Под сонцето нема ништо ново, така што сè се сведува на тоа како ги гледаме работите, како гледаме на формите под сонцето. Тие можат да бидат ситни и безначајни, можат да бидат преувеличени, можат да бидат банални. Но, во философијата што е афирмативно насочена кон животот, леснотијата има иста тежина како тешкотијата.