Експресионизам (Јанкел Адлер)

Ние сме деца на дваесеттиот век. Нашите приспивни песни ги заглушуваше уличната врева. Детството го миневме во куќите на велеградовите, налик на касарни.

Тежок, загушлив воздух беше нашето прво вдишување. Нашите први прошетки се поврзани со илјадагласен хор од ѕвонечки трамваи, клопотарски превоз, стенкачките товарни возила, галопирачките автомобили, со хор од нескротливи пасажи кои ги пресекуваат улиците со илјадници дијагонали.

И колку повеќе се оддалечуваме од детството толку ни се поблиски градската врева и хаос, човечките викотници и клопчето живот. Од сите ѕидови ни се обраќаат шарени штитови; пред нашите очи трепери илјадабојниот спектакл од сонце, луѓе и облеки.

Тоа шаренолико-блескаво клопче ја обзема целосно, со целокупна динамика не само човечката зеница. Дали некој силен на вулканот на денешницата со древно спокојство слика класика? Кој е способен тоа клопче да го впие само со зеницата на своето око, а не со изострената и длабоката зеница на мозокот?

Се поклонуваме пред мајсторите на ренесансата, пред корифеите на барокот, иако најдлабоката почит ја изразуваме кон Бесконечноста, кон оние кои не се затвориле во саркофагот на теоријата. Заради тоа духовно ни се најблиски готските уметници, чија архитектура не обележува граници. Богородичната црква во Париз, катедралата во Ремс немаат крај и можеме до бескрај да ги продолжуваме во главата.

Го уништивме видот, го заменивме слухот со видот, а со тој вид ја гледаме само површината.

Токму нашата генерација стана прозаична, бескрилна, се затрчува кон привидот и површината.

И заради силната потреба за моќ, наместо да го отстрани тој налет на површност, се судри со ништавилото, на кое треба да сме му благодарни заради гледањето исклучиво со око.

* * *

Ние, младите, сосема го изгубивме односот кон Бог, нашиот татко; изгубивме сè што имаат оние што се задоволни со себе – полугревот и полудобрината; вербата во луѓето ни е затруена во младоста; во срцето ја влечеме, паѓаме под товарот на големата, големата желба за Бог и вечноста, за моќта пред создавањето на светот, за логосот.

Уметноста на дваесеттиот век, уметноста на експресионизмот е родена токму од тие копнежи и го претставува седмиот ден од секојдневната седмица.

Експресионизмот кој во појавите не ги забележува само надворешните и случајните работи, како што тоа го правеше импресионизмот, е свесен дека сè е едно и вечно и дека „над“ сè го издигнува светиот здив на вечноста.

Извор: Polja