Ања Мугерли: Пишувањето раскази е како гледање низ двоглед

Ања Мугерли е словенечка писателка, која досега има издадено четири книги (два романа и две збирки раскази). Кај нас е преведена само нејзината втора збирка, „Пчелно семејство“, за која во 2021 година ја добила Наградата на Европската Унија за литература. Збирката се состои од седум раскази напишани со мајсторски стилизиран јазик, одлично доловен во македонскиот превод на Давор Стојановски. Расказите ги поврзуваат старите словенечки обреди и обичаи сместени во современ контекст, а темата на семејството и семејните односи низ нив се провлекува како значајна сврзна нишка.

Ања е гостинка на „Букстар 2023“, а ова интервју е најава за нејзиното учество на фестивалот.

Како би го опишала твојот досегашен книжевно-творечки живот?

Кога бев мала во дневникот си напишав: кога ќе пораснам, сакам да бидам писателка. Па, претпоставувам дека сонот ми се оствари. Само што не очекував речиси ништо од тоа што се случи изминатите години откако станав писателка.

На македонски лани излезе твојата збирка раскази „Пчелно семејство“, која ти е трета книга, по романот пред неа и првата збирка раскази. Што е тоа „плус“ што го нуди раскажувањето раскази, а што како писателка не го добиваш од раскажувањето роман?

Кога пишуваш раскази можеш да работиш на повеќе идеи и теми и брзо да ги менуваш ако ти здодеат или ако видиш дека некоја не функционира. На расказите гледам како на добар начин да го вежбаш пишувањето. Можеш да се фокусираш само на некои делови од светот на приказната, на деталите, слично како кога гледаш низ двоглед.

Расказите од „Пчелно семејство“ во збирката се обединети околу старите обреди, кои означувале премин, крај и почеток на нов животен циклус. Губејќи ги старите колективни обреди, што губиме ние денес како современи луѓе на индивидуално ниво?

Би рекла дека суштината и длабочината на познавањето на нашето минато и на животите на нашите предци нè збогатува. И нè поврзува со другите. Имам чувство дека денес сè останува на површина, ретко се нурнуваме во работите, бидејќи немаме доволно време и бидејќи толку многу работи се случуваат околу нас што ни е тешко да посветиме внимание само на едно нешто во едно време. Јас лично обредите ги гледам како начин за поврзување со другите, со нас самите и со нашите вредности. И, исто така, како начин за внесување малку магија во нашите животи.

Сакам да му кажам за необичната средба на скалилата, со таква леснотија и со таква внесеност, како што тој ми ги раскажува своите работи секој ден. Но, зборовите ми се заглавуваат во грлото како да ги попречило парче од изеденото јаболко…

„Пчелно семејство“, стр. 12

Како во кошница со пчели, во главите на повеќето ликови зујат духовите на минатото, не давајќи им мир во сегашноста и во повеќе наврати отуѓеноста од луѓето, од најблиските е клучна за нивната несреќа. Колку отуѓувањето го обликува денешниот човек?

Кога имав три-четиринаесет години нашата наставничка нè прекори дека како одделение се држиме заедно само во неволји. Ми требаше време и искуство за да сфатам за што зборуваше. Во нашата земја често се случува да видам дека луѓето се сплотуваат само кога ќе се случи нешто лошо, како поплавите оваа година или пожарот минатата. Кога сè е во ред, си се враќаме на нашите животи и повторно секој си ја гледа својата работа, заборавајќи на другите луѓе и на нашите заедници, често расправајќи се со другите за најбанални работи, наместо да се фокусираме заеднички да изградиме нешто или да најдеме решение на проблем што нè засега сите. Мислам дека на луѓето им е тешко да го согледаат успехот на другите и да согледаат дека нивниот успех, всушност, е успех на сите, затоа што сите сме поврзани.

Пчелите, кои од една страна се совршен пример за хармонично „семејно“ функционирање, од друга страна се и пример за една диктатура, во која матицата штом престане да несе јајца почнува да ги уништува матичниците, да ги убива конкурентките, затоа што во едно пчелно семејство може да живее само една матица. Парадоксални како и луѓето? Или не?

Ако нешто што е природно во светот на животните го ставите во светот на луѓето честопати изгледа ужасно, како и во овој случај со пчелите. Тоа е така поради тоа што хиерархијата, која доаѓа природно во животинскиот свет, меѓу нас луѓето често е вештачка. А потоа, тука е и злоупотребата на моќта. Животните не гледаат едни на други како подобри и полоши. Во нашето општество секогаш има некој е помалку вреден од другите, дали поради националноста, религијата, бојата на кожата или сексуалната ориентација. Поради разочараноста од луѓето пчеларот во расказот наоѓа малку мир во доброорганизираниот свет на пчелите. Како возрасен човек, тој сфаќа дека светот на животните и на луѓето се два целосно различни света: во првиот, има ред и цел, а во вториот хаос и пустошење. Од друга страна, детето во приказната сè уште не ја разбира разликата, тоа ги споредува двата света како еднакви, па затоа на крајот од расказот верува дека пчеларот го излажал. А тоа му ја враќа довербата во мајка му.

Во твоите раскази ликовите се психички богати, толку живи, како од крв и месо, иако опишани и раскажани на мал број страници. Се чини дека ти е поважно да изградиш убедлив лик отколку приказна што ќе се памети. Или се лажам?

Мислам дека ова е вистина, ама исто така мислам и дека не е нешто направено со предумисла. Ми доаѓа природно. Дури и во секојдневниот живот кога некој ќе ми раскаже приказна за нешто што се случило, позаинтересирана сум за личноста на којашто тоа ѝ се случило, отколку за самиот настан. Јас сум интровертна и, како што знаете, интровертите имаат многу поисполнети внатрешни животи. Мојот интерес за луѓето, а оттаму и за моите ликови е дел од тоа која сум. Некои би рекле дека во моите приказни не се случуваат многу работи, но не би се сложила. Ако сакате да нурнете во внатрешниот свет на ликовите, ќе видите дека многу нешта се случуваат таму.

Доаѓаш во Скопје на „Букстар“, најголемиот книжевен фестивал во Македонија. Што очекуваш да се случи и што очекуваш да не се случи? 😊

Ова е многу интересно прашање. Откако ја напишав мојата четврта книга, романот наречен „Очекувања“, кој зборува за тоа како нашите очекувања и очекувањата на другите влијаат врз животот на човекот, се обидувам да ги избегнувам. На очекувањата мислам. Но можеби можам да ти кажам што посакувам со доаѓањето на „Букстар“. Нови идеи за моите приказни.

Насловна фотографија: Саша Ковачич