Хулио Кортасар: Книжевноста е игра во која се вложува животот

Кога Хулио Кортасар почина од рак во февруари 1984 година, на шеесет и деветгодишна возраст, мадридскиот весник „Ел паис“ го нарече еден од најголемите писатели на Латинска Америка и во текот на два броја му посветуваше единаесет полни страници со признанија, сеќавања и збогувања.

Иако Кортасар од 1951 живееше во Париз, редовно ја посетуваше родната Аргентина, сѐ додека официјално не беше протеран од страна на аргентинската хунта во раните 1970-ти. Со победата на демократски избраната влада на Алфонсин, Кортасар имаше можност за последен пат да ја посети својата татковина. Министерот за култура не му приреди официјален пречек, стравувајќи од тоа дека неговите политички ставови се премногу левонаклонети. Но, и покрај тоа писателот беше поздравен како херој. Една вечер во Буенос Аирес, излегувајќи од кино по гледањето на новиот филм базиран на романот на Освалдо Сориано, No habra ni mas pena ni olvido, Кортасар и неговите пријатели се судираат со студенти демонстанти, кои веднаш го препознале и го обиколиле писателот. Книжарниците на булеварот биле сè уште отворени, па студентите побрзале да купат примероци од неговите книги за тој да им ги потпише. Еден продавач во киоск, извинувајќи се што нема веќе од книгите на Кортасар, извадил роман од Карлос Фуентес и му го дал да му го потпише.

Кортасар е роден во Брисел во 1914. Кога неговото семејство се вратило во Аргентина по војната, растел во Банфилд, блиску до Буенос Аирес. Дипломирал како учител и отишол да работи во едно гратче во провинцијата на Буенос Аирес сè до 1940-те, истовремено пишувајќи, но само за себе. Еден од неговите први објавени раскази, „Заземената куќа“, што му се појавил на сон, излегол во 1946 г. во списание чиј уредник бил Хорхе Луис Борхес. Сепак, Кортасар сериозно ќе почне да објавува дури по неговата преселба во Париз во 1951 г. Во Париз работел како преведувач и толкувач за УНЕСКО и за други организации. Меѓу писателите што ги превел се и По, Дефо и Маргерит Јурсенар. Во 1963 година неговиот втор роман Куцкамен ‒ во кој станува збор за егзистенцијалистичката и метафизичката потрага на еден Аргентинец низ ноќниот живот во Париз и Буенос Аирес ‒ вистински го зацврстува името на Кортасар.

Иако е пред сè познат како мајстор на модерната кратка проза, четирите романи на Кортасар покажаа иновација на формата, додека истовремено ги испитуваа основните прашања во врска со човекот во општеството. Тука спаѓаат: Победници (1960), 62: модел на составување (1968), делумно базирани на неговото искуство како симултан преведувач, и Книга за Мануел (1973) за киднапирањето на еден латиноамерикански дипломат. Но, она што директно ја потврдува неговата фасцинираност од фантастичното се неговите раскази. Неговиот најпознат расказ Лигите на ѓаволот беше основа за филмот на Микеланџело Антониони Blow-Up. До сега на англиски јазик се појавија пет збирки со негови раскази, од кои последна е Толку ја сакаме Гленда. Некое време пред на почине беше објавен неговиот патувачки дневник Los autonautas de la cosmopista на кој работеше со неговата сопруга, Карол Данлоп, за време на едно патување од Париз до Марсеј во камп-приколка. Книгата беше истовремено објавена и на шпански и на француски, а Кортасар ги префрли правата и хонорарот на име на владата на Сандинистите во Никарагва; книгата веднаш стана бестселер. Постхумно беа објавени уште две збирки со неговите политички статии за Никарагва и Аргентина.

Во текот на годините на својата експатријација во Париз, Кортасар живееше во различни делови на овој град. Во последната декада, хонорарите од неговите книги му овозможија да си купи сопствен стан. Станот што се наоѓа на покривот на една зграда во област полна со продавници на големо и со кинеска стока, може да биде просторот каде што се одвива некој од неговите раскази: простран, иако пренатрупан со книги, на ѕидовите со уметнички слики од пријателите.

Кортасар беше висок човек, 193 цм, и послаб отколку што изгледа на фотографиите. Неколкуте месеци пред ова интервју беа особено тешки за него, со оглед на тоа што неговата последна жена, Карол, триесет години помлада од него, неодамна почина од рак. Освен тоа, и неговите долги патувања, особено низ Латинска Америка, го имаа истоштено. Беше дома едвај една недела и, додека разговаравме, се одмораше во неговото омилено столче, пушејќи луле.

Во некои од расказите од Вашата последна книга Deshoras, фантастичното како да го нарушува реалното повеќе од кога и да е. Дали Вие лично чувствувавте дека фантастичното и обичното стануваат едно? 

Да, во последниве раскази имам чувство дека има помала дистанца меѓу она што го нарекуваме фантастично и она што го нарекуваме реално. Во моите постари раскази дистанцата беше поголема бидејќи фантастичното навистина беше фантастично, а понекогаш го допираше и натприродното. Се разбира, фантастичното поприма метаморфози, се менува. Идејата за фантастичното што ја имавме во епохата на готскиот роман во Англија, на пример, нема никаква врска со нашиот концепт за фантастичното денес. Денес се смееме кога го читаме Отрантскиот замок на Хорас Волпол: духовите облечени во бело, скелетите што одат наоколу, правејќи врева со нивните синџири. Денес мојата идеја за фантастичното е поблиска до она што го нарекуваме реалност. Можеби поради тоа што реалноста се приближува кон фантастичното сè повеќе и повеќе.

Поголемиот дел од Вашето време последниве години го посветивте на различни движења за ослободување во Јужна Америка. Дали и тоа помогна да Ви се доближат реалното и фантастичното, и дали Ве направи посериозен?

Па, не ми се допаѓа зборот „сериозен“, бидејќи не мислам дека сум сериозен, барем не во онаа смисла во која се зборува за сериозен маж или сериозна жена. Но, во последниве неколку години, моите напори што се однесуваат на одредени латиноамерикански режими ‒ Аргентина, Чиле, Уругвај, а сега особено и Никарагва ‒ ме доведоа до точка кога во некои раскази го користев фантастичното за да се справам со оваа тема ‒ на начин што, според мене, е многу близок до реалноста. Така што, се чувствувам помалку слободен од претходно. Пред триесет години пишував работи што ми доаѓаа на ум и ги оценував само според естетски критериум. Сега, иако и понатаму ги вреднувам од естетски аспект ‒ пред сè бидејќи сум писател ‒ сега сум писател кој е вознемирен и многу преокупиран со ситуацијата во Латинска Америка; оттука, тоа честопати се провлекува низ моето пишување, свесно или несвесно. Но, и покрај приказните со многу прецизни реферирања на идеолошки и политички прашања, моите раскази, во суштина, не се сменија. Тие сè уште се приказни за фантастичното.

Проблемот кај ангажираните писатели, како што ги нарекуваат денес, е да продолжат да бидат писатели. Доколку она што писателот го пишува се претвори во литература со политичка содржина, може да биде многу медиокритетски. Тоа се случи со многу писатели. Значи, проблемот е во балансот. За мене, она што го правам мора секогаш да биде литература, најдобрата што можам да ја напишам… да оди над возможното. Но, истовремено, да се обиде да внесе мешавина од современата реалност. А таков баланс е навистина тешко да се постигне. Во расказот во Deshoras за стаорците, „Satarsa“ ‒ што е епизода базирана на борбата против аргентинските герилци ‒ предизвик беше да се држам строго до политичкото рамниште.

Каков беше одзивот на таквите приказни? Имаше ли голема разлика меѓу одзивот кај луѓето од литературните кругови и оној кај луѓето од политиката?

Се разбира. Буржоаските читатели во Латинска Америка кои се индиферентни спрема политиката, или оние кои се наклонети кон десницата, не се загрижени за проблемите што ме загрижуваат мене, како што се проблемите со експлоатацијата, репресијата итн. На овие читатели не им се допаѓа што моите раскази понекогаш имаат политичка димензија. Други читатели, пак, пред сè младите, кои ги делат моите ставови, мојата потреба да се борам, и кои ја сакаат литературата, ги обожаваат овие раскази. Кубанците го обожаваат „Средба“. „Апокалипса во Солентинаме“ е приказна што Никарагванците ја читаат и ја препрочитуваат со големо задоволство.

Што е она што Ве натера да ја зголемите Вашата политичка инволвирност?

Војската во Латинска Америка ‒ тие се оние кои ме тераат да работам понапорно. Ако тие се тргнат, ако имаше промена, тогаш ќе можев да се одморам малку и да работам на песни и раскази што би биле исклучиво литерарни. Но, тие се оние кои ми создаваат работа.

Во неколку наврати имате кажано дека книжевноста за Вас е како игра. На кои начини?

За мене, книжевноста е форма на игра. Но, секогаш сум додавал дека има два начина на игра: фудбалот, на пример, што во основата е игра, но има и игри што се многу продлабочени и сериозни. Кога децата си играат, иако се забавуваат, го сфаќаат тоа многу сериозно. Важно е. Тогаш тоа за нив е исто толку сериозно, колку што за десет години ќе биде љубовта. Помнам кога бев мал и моите родители ќе ми речеа: „Во ред, играше доволно, ајде сега да се бањаш“. Мене тоа ми беше навистина идиотски, бидејќи, за мене, бањањето беше глупава работа. Тоа немаше никаква важност, додека играњето со моите другари беше нешто сериозно. Книжевноста е таква ‒ игра е, но тоа е игра во која човек може да си го вложи животот. Човек може сè да направи за таа игра.

Кога се заинтересиравте за фантастиката? Бевте ли многу млад?

Тоа започна во моето детство. Повеќето од моите соученици немаа смисла за фантастично. Ги земаа нештата здраво за готово… ова е растение, она е фотелја. Но, за мене работите не беа толку добро дефинирани. Мојата мајка, која сè уште е жива и е жена со голема имагинација, ме охрабруваше. Наместо да ми вели: „Не, не, треба да бидеш сериозен“, таа беше задоволна што бев имагинативен; кога се свртив кон светот на фантастиката, таа ми помагаше со тоа што ми даваше книги за читање. Првпат го читав Едгар Алан По кога имав девет години. Ја украдов книгата за да ја читам, зашто мајка ми не сакаше да го читам; сметаше дека сум премлад и беше во право. Книгата ме преплаши и бев болен три месеци, бидејќи поверував во тоа што го пишуваше… dur comme fer^[1], како што велат Французите. За мене, фантастичното беше сосема природно; воопшто немав сомнежи. Така стоеја работите. Кога ваквите книги им ги давав на моите пријатели, тие велеа, „Ама ние повеќе сакаме каубојски приказни“. Каубоите беа особено популарни во тоа време. Не можев да го сфатам тоа. Повеќе го сакав светот на натприродното, на фантастичното.

Кога многу години подоцна ги преведувавте делата на По, дали откривте нови работи за себе од таквото поблиско читање?

Многу, многу работи. Го истражував неговиот јазик, што е критикуван и од страна на Англичаните и од страна на Американците, бидејќи сметаат дека е премногу барокен. Бидејќи јас не сум ниту Англичанец, ниту Американец, го гледам од поинаква перспектива. Знам дека има аспекти што се застарени, што се претерани, но тоа не значи ништо во споредба со неговата генијалност. Да ги напишеш, во тоа време, „Падот на куќата Ашер“ или „Црниот мачор“, кој било расказ, упатува на еден вистински гениј за фантастичното и за натприродното. Вчера посетив еден пријател на улицата „Едгар Алан По“. На улицата има една плоча на која пишува: „Едгар По, англиски писател“. Тој не беше воопшто англиски! Треба да го смениме тоа ‒ двајцата ќе протестираме!

Во Вашето пишување, покрај фантастика, постои и вистинска топлина и љубов за Вашите ликови.

Кога моите ликови се деца или адолесценти, имам многу нежност кон нив. Мислам дека тие се многу живи во моите романи и во моите раскази; ги третирам со многу љубов. Кога пишувам приказна во која ликот е адолесцент, јас сум адолесцентот додека го пишувам тоа. Со возрасните ликови е различно.

Дали многу Ваши ликови се засновани на луѓе кои сте ги познавале?

Не би рекол многу, но има неколку. Честопати има ликови кои се мешавина од двајца или тројца луѓе. На пример, имам создадено женски лик од две жени кои сум ги познавал. Тоа на ликот во приказната, или на книгата, му дава личност која е покомплексна, потешка.

Сакате да кажете дека кога чувствувате дека треба да го „згуснете“ ликот, комбинирате два?

Работите не функционираат така. Ликовите се тие кои водат. Односно, гледам некој лик, тој е таму, и во него препознавам некој што го познавам, или понекогаш двајца кои се по малку измешани заедно, но потоа тоа запира. Потоа ликот дејствува според своите сопствени убедувања. Тој кажува нешта… јас никогаш не знам што некој од нив ќе каже кога пишувам дијалог. Навистина, тоа зависи од нив. Јас само го запишувам она што тие го велат. Понекогаш умирам од смеење или исфрлам некоја страница и велам, „Ете, овде кажа глупави работи. Надвор!“ И отворам друга страница и почнувам одново со нивниот дијалог.

Значи не се личностите кои ги познавате оние кои Ве тераат да пишувате?

Не, воопшто не. Честопати имам идеја за приказна, но сè уште нема ликови. Се случува да имам идеја: нешто ќе се случи во куќа на село, го гледам тоа… многу сум визуелен кога пишувам, ја гледам целата слика, гледам сè. Ја гледам таа куќа на село и тогаш, одненадеж, почнувам да ги поставувам ликовите. Во тој стадиум некој од ликовите може да биде некој што сум го познавал. Но, тоа не е сигурно. На крајот на краиштата, повеќето од моите ликови се измислени. Секако, таму сум и јас. Во Куцкамен има многу автобиографски референции во ликот на Оливеира. Тоа не сум јас, но има многу елементи што потекнуваат од моите рани боемски денови во Париз. Сепак, читателите кои го читаат Оливеира како Кортасар во Париз, се во голема заблуда. Не, не, јас бев многу поразличен.

Дали е тоа затоа што не сакате Вашето пишување да биде автобиографско?

Не ја сакам автобиографијата. Никогаш нема да напишам мемоари. Туѓите автобиографии ме интересираат, се разбира, но не и мојата. Ако треба да ја напишам мојата автобиографија, би морал да бидам веродостоен и искрен. Не би можел да раскажам имагинарна автобиографија. Така би бил историчар, би бил свој сопствен историчар, а тоа за мене е здодевно. Бидејќи повеќе сакам да измислувам, да фантазирам. Се разбира, многу често, кога имам идеја за роман или расказ, ситуации и моменти од мојот живот природно се вклопуваат во контекстот. Во мојот расказ Deshoras, идејата за момчето кое е вљубено во постарата сестра на својот другар е, всушност, базирана на автобиографска ситуација. Значи, има мал дел што е автобиографски, но оттука понатаму доминираат фантастичното или имагинарното.

Како ги започнувате Вашите раскази? Со некој специфичен вовед, некоја слика?

Кај мене расказите и романите можат да започнат каде било. Што се однесува до самото пишувањето, кога почнувам да пишувам, приказната веќе долго време се случувала во мене, понекогаш со недели. Но, не на некој јасен начин; тоа е нешто како главна идеја за расказот. Можеби куќа во која има црвено растение во едниот агол и знам дека има еден стар човек кој се шета низ куќата. Тоа е сè што знам. Така се случува. А тука се и соништата. За време на овој гестациски период моите соништа се преполни со референци и алузии на она што ќе се случува во приказната. Понекогаш целата приказна е во еден сон. Еден од моите први и најпопуларни раскази, „Заземената куќа“, е кошмар што го сонував. Веднаш станав и го напишав. Но, главно, она што произлегува од соништата се фрагменти од референци. Тоа значи дека мојата потсвест е во процес на обработка на некоја приказна – кога сонувам, тоа се испишува внатре. Па, кога велам дека почнувам од каде било, тоа е затоа што, во тој стадиум, не знам што ќе биде почеток, а што крај. Кога почнувам со пишување, тоа е почетокот. Не сум одлучил дека приказната мора да започне така; едноставно почнува таму и продолжува, и многу често немам јасна идеја за крајот – не знам што ќе се случи. Постепено, како што се одвива приказната, нештата стануваат појасни и, одненадеж, го гледам крајот.

Дали тоа значи дека ја откривате приказната додека ја пишувате?

Точно. Тоа е како импровизацијата во џезот. Не можете еден џез музичар да го прашате: „Што ќе отсвириш?“ Ќе ви се изнасмее. Тој има тема, серија акорди што мора да ги почитува, а потоа ги зема трубата и саксофонот и почнува. Не се работи за идеја. Неговата изведба се должи на серија различни внатрешни пулсации. Некогаш излегува добро, некогаш не. Истото е и со мене. Понекогаш ми е малку срам да се потпишам под моите раскази. Кај романите не, бидејќи на романите работам многу; постои комплетна архитектура. Додека моите раскази се како да ми ги издиктирало нешто што е во мене, но како да не сум јас тој којшто е одоговорен. Но, бидејќи изгледа дека сепак се мои, претпоставувам дека треба да ги прифатам!

Постојат ли одредени аспекти кои се однесуваат на пишувањето расказ, а кои Вам секогаш Ви создаваат проблеми?

Генерално не, бидејќи, како што објаснив, приказната веќе е создадена некаде во мене. Значи таа има своја димензија, своја структура; без оглед дали тоа ќе биде многу краток расказ или прилично долг, сè како да е одлучено однапред. Но, последниве години почнав да чувствувам проблеми. Повеќе се задржувам на страницата. Пишувам побавно. И пишувам на начин што е порезервиран. Одредени критичари ми приговорија за тоа, ми рекоа дека малку по малку ја губам еластичноста во моите раскази. Го кажувам тоа што сакам да го кажам со поголема економичност на изразот. Не знам дали е на добро или не ‒ во секој случај, тоа е мојот начин на пишување сега.

Велите дека кај романите постои целосна архитектура. Дали тоа значи дека работите многу различно?

Првото нешто што го напишав во Куцкамен е едно поглавје што сега е во средината. Тоа е поглавје кадешто ликовите поставуваат една штица за да преминат од еден до друг прозорец на куќата. Го напишав тоа без да знам зошто го пишувам. Ги видов ликовите, ја видов ситуацијата – беше во Буенос Аирес. Се сеќавам дека беше многу жешко, а јас бев веднаш до прозорецот со машината за пишување. Ја видов ситуацијата во која еден човек се обидува да ја натера неговата жена да премине преку штицата – бидејќи тој самиот не сакаше да оди – за да земе некои глупави нешта, некои шајки. Го напишав сето тоа, што беше долго, некои четириесет страници, а кога го завршив си реков, „Во ред, но што направив?“ Затоа што, тоа не е приказна. Што е тоа? Тогаш сфатив дека сум започнал роман, но дека не можам да продолжам од таа точка. Морав да прекинам таму и да се вратам за да го напишам целото поглавје во Париз што доаѓа претходно, што е целата позадина на Оливеира, и кога конечно стигнав до поглавјето со преминувањето на штицата, продолжив понатаму.

Дали многу ревидирате при пишувањето?

Многу малку. Тоа е поради фактот што тоа нешто веќе било во обработка внатре во мене. Кога ќе видам груба скица на некои од моите пријатели писатели, каде што сè е ревидирано, сè е изменето, поместувано и има стрелки низ целата скица… не не не. Моите ракописи се многу чисти.

Хосе Лесама Лима во Paradiso вели дека „барокот… е она што е од вистински интерес за Шпанија и Латинска Америка“. Зошто мислите дека е тоа така?

Не можам да одговорам како експерт. Вистина е, барокот е од голема важност во Латинска Америка, како во уметностите, така и во литературата. Барокот може да понуди големо богатство; ѝ дозволува на имагинацијата да се вивне во сите нејзини спирални насоки, како кај барокната црква со нејзините украсни ангели и сето тоа, или во барокната музика. Но, јас не му верувам на барокот. Барокните писатели честопати лесно се опуштаат во пишувањето. На пет страници го пишуваат она што човек би можел добро да го напише и во една. И јас сигурно сум западнал во барокот, бидејќи сум Латиноамериканец, но секогаш сум имал сомнеж кон него. Не сакам надуени, волуменозни реченици, полни со придавки и описи, што се слеваат и се слеваат во увото на читателот. Секако, знам дека тоа е многу шармантно. Многу е убаво, но не и за мене. Јас сум повеќе на страната на Хорхе Луис Борхес. Тој отсекогаш беше непријател на барокот; тој го стегна своето пишување, како со клешта. Во ред, јас пишувам многу различно од Борхес, но големата лекција што ја научив од него е таа за економичноста. Кога почнав да го читам, иако бев многу млад, тој ме научи дека писателот треба да се обиде да го каже тоа што сака со економичност, но со убава економичност. Тоа е можеби како разликата помеѓу едно растение што се смета за барокно, со неговите многубројни ливчиња, што е често многу убаво, и еден скапоцен камен, кристал – што за мене е, сепак, поубав.

Кои се Вашите навики при пишувањето? Се смениле ли некои работи?

Една работа што не се сменила, и никогаш нема да се смени, е тоталната анархија и нередот. Немам апсолутно никаков метод. Кога сакам да пишувам расказ, дозволувам да се препуштам; го пишувам расказот. А понекогаш кога пишувам расказ, во следните месец-два пишувам уште два или три. Главно, расказите доаѓаат во серија. Пишувањето расказ ме остава во приемчива состојба, па така, „фаќам“ уште еден. Гледате каква слика употребувам, но така е; расказот капнува во мене. Но, потоа може да помине и година кога нема да напишам ништо… ништо. Се разбира, последниве неколку години добар дел од моето време го потрошив покрај машината за пишување, пишувајќи политички статии. Текстовите што ги напишав за Никарагва, сè што напишав за Аргентина, немаат ништо заедничко со литературата – тие се милитантни.

Често велите дека Кубанската револуција е таа што Ве направи свесен за прашањата на Латинска Америка и нејзините проблеми.

И пак го велам тоа.

Имате ли омилени места за пишување?

Всушност, не. На почетокот кога бев помлад и физички поиздржлив, овде во Париз на пример, голем дел од Куцкамен напишав во кафулињата. Бидејќи вревата не ми пречеше, напротив, беше соодветно место. Таму работев многу – читав или пишував. Но, со текот на годините станав покомплициран. Пишувам кога сум сигурен дека ќе имам тишина. Не можам да пишувам ако има музика, тоа не доаѓа предвид. Музиката е една работа, а пишувањето е друга. Потребна ми е одредена смиреност; но, кога сме веќе на тоа прашање, хотел, понекогаш авион, куќа на некој пријател или овде дома – тие се местата на кои можам да пишувам.

Што е со Париз? Што е тоа што Ве охрабри да се спакувате и да се преселите во Париз кога го направивте тоа, пред повеќе од триесет години?

Храброст? Не, не беше потребно многу храброст. Едноставно морав да ја прифатам идејата дека доаѓањето во Париз и прекинувањето на врските со Аргентина во тој момент значеше да се биде многу сиромашен и да се има проблеми со преживувањето. Но, тоа не ме загрижуваше. Знаев дека ќе се снајдам на еден или на друг начин. Дојдов во Париз првенствено бидејќи Париз, како и целата француска култура, за мене беа многу привлечни. Во Аргентина ја читав фрацуската литература со страст, и сакав да бидам овде и да ги запознаам улиците и местата што можат да се најдат во книгите, во романите. Да се оди по улиците на Балзак, или на Бодлер… тоа беше едно романтично патување. Јас бев, и сум, многу романтичен. Всушност, морам да бидам внимателен кога пишувам, зашто многу често можам да западнам во… не би рекол лош вкус, тоа веројатно не, но малку во насока на еден претеран романтизам. Во мојот приватен живот нема потреба да се контролирам. Јас навистина сум многу чувствителен, многу романтичен. Јас сум нежна личност; имам многу нежност за давање. Она што сега ѝ го давам на Никарагва е нежност. Исто така и моето политичко уверување дека Сандинистите имаат право за тоа што го прават и дека водат една восхитувачка борба; но, не е само политичкиот поттик, постои огромна нежност бидејќи се работи за луѓето што ги сакам, како што ги сакам Кубанците и како што ги сакам Аргентинците. Всушност, сето тоа прави дел од мојот карактер. Во моето пишување морав да се чувам, особено кога бев млад. Тогаш пишував работи што беа срцепарателни. Тоа навистина беше вистински романтизам. Мајка ми ги читаше и плачеше.

Речиси сиот Ваш опус што луѓето го знаат датира од Вашето доаѓање во Париз. Но Вие пишувавте многу и претходно, нели? Неколку работи веќе беа објавени.

Пишувам од деветгодишна возраст, низ целата адолесценција и раната младост. Во мојата рана младост веќе бев способен да пишувам раскази и романи, што ми покажуваа дека бев на вистинскиот пат. Но немав желба да објавувам. Бев многу строг кон себе и сè уште сум. Се сеќавам дека моите врсници, кога ќе напишеа некои песни или краток роман, веднаш бараа издавач. Јас си велев себеси, „Не, ти нема да објавуваш, ти ќе пролжиш со пишување“. Некои нешта ги задржав, а некои ги исфрлив. Кога првпат објавив имав триесет години; тоа беше точно пред моето заминување за Франција. Тоа беше мојата прва книга со раскази, Bestiario, којашто излезе во ’51 г., истиот месец кога се качив на брод и дојдов тука. Пред тоа, објавив еден мал текст наречен Los reyes, што е дијалог. Еден пријател кој имаше многу пари, правеше мали едиции за него и за пријателите; тој направи приватна едиција. И тоа беше сè. Не, имаше уште нешто – младешки грев – книга сонети. Ја објавив самиот, но под псевдоним.

Вие сте текстописецот на еден неодамнешен албум со танго музика, Trottoirs de Buenos Aires. Што Ве натера да почнете да пишувате танго?

Па, јас сум добар Аргентинец и над сè, еден porteño – тоа значи жител на Буенос Аирес, бидејќи тој е пристаниште. Тангото е нашата музика, а јас пораснав во атмосфера со танго. Го слушавме на радио, зашто радиото започна кога бев мал, и веднаш следуваа танго по танго. Имаше луѓе во моето семејство, мајка ми и една тетка, кои свиреа танго на пијано и пееја. Преку радиото почнавме да го слушаме Карлос Гардел и големите пејачи од тоа време. Тангото стана како дел до мојата свест и тоа е музиката што ме враќа назад во мојата младост и во Буенос Аирес. Значи, прилично сум навлечен на тангото, но сепак сум и доста критичен, бидејќи не сум еден од оние Аргентинци кои веруваат дека тангото е чудо над чудата. Мислам дека тангото во целина, особено во споредба со џезот, е многу сиромашна музика. Сиромашна е, но е многу убава. Како оние растенија што се многу едноставни, што човек не може да ги спореди со орхидејата или со розите, но што имаат неверојатна убавина во нив. Последниве години, некои мои пријатели играа танго овде; Квартетот „Кедрон“ (Cuarteto Cedrón) ми се добри пријатели, и еден фин играч на bandoneón кој се вика Хуан Хосе Мосалини – па слушавме танго, зборувавме за тангото. Тогаш еден ден една песна ми дојде одненадеж и помислив дека би можела да се комбинира со музика, иако не бев сигурен. И тогаш, разгледувајќи некои необјавени песни (повеќето мои песни се необјавени), најдов некои кратки песни кои овие пријателчиња би можеле да ги постават со музика и го направија тоа. Исто така го направивме и спротивното. Седрон ми даде музичка тема врз која јас ги напишав зборовите. Значи го имам направено тоа на двата начина.

Во биографските белешки во Вашите книги се вели дека сте исто така и свирач на труба. Дали некогаш сте свиреле со некои групи?

Не. Постои мала легенда што ја измисли мојот драг пријател Пол Блекбурн, кој за жал почина многу млад. Тој знаеше дека свирам труба по малку, главно дома за себе. Тој имаше обичај да ми каже, „Треба да сретнеш некои музичари со кои ќе свириш“. Јас му велев, „Не, како што велат Американците, ‘Не го поседувам тоа’“.  Немав талент; свирев само за себе. Ќе пуштев плоча од Џели Рол Мортон, или Армстронг, или раниот Елингтон – каде што мелодијата е полесна за следење, посебно блузот што има дадена шема. И се забавував, слушајќи ги и следејќи ги со трубата. Свирев заедно со нив… но дефинитивно не бев со нив. Никогаш не се осмелив да им се приближам на џез музичарите; сега трубата ми е изгубена некаде во некоја друга соба. Блекбурн го стави тоа на некој од текстовите за неговите омоти. И бидејќи има слика од мене како свирам труба, луѓето помислија дека навистина знам добро да свирам. Како што никогаш не сакав да објавувам пред да бидам сигурен, така и со трубата – никогаш не сакав да свирам пред да бидам сигурен. А тој ден никогаш не пристигна.

Дали сте работеле на други романи по Книга за Мануел?

Ох, не, од многу јасни причини. Тоа се должи на политичката работа. За мене, романот бара концентрација и доволно време, барем година дена да се работи мирно и да не се напушта. А сега, не можам. Пред една недела не знаев дека за три дена ќе заминувам за Никарагва. Кога ќе се вратам нема да знам што ќе се случува следно. Но, има роман што е веќе напишан. Таму е, во моите соништа. Постојано го сонувам овој роман. Не знам што се случува во романот, но имам идеја. Како и во расказите, знам дека ќе биде нешто прилично долго, со некои фантастични елементи, но не премногу. Жанровски ќе биде како Книга за Мануел, каде што фантастичните елементи се измешани внатре, но нема да биде политичка книга. Тоа ќе биде чиста литература. Се надевам дека животот ќе ми даде некој вид пуст остров, дури и ако тој пуст остров е оваа соба… и една година, барам една година. Но, додека овие копилиња ‒ жителите на Хондурас, Сомоцистите и Реган – ја уништуваат Никарагва, не можам да го имам мојот остров. Не би можел да почнам да пишувам, бидејќи постојано ќе ме опседнува тој проблем. Тоа мора да биде врвен приоритет.

И веројатно е тешко како што е балансирањето помеѓу животот и литературата.

И да и не. Зависи од видот на приоритетите. Ако приоритетите се, како овие што ги споменав, допирање до моралната одговорност на поединецот, тогаш се согласувам. Но, познавам многу луѓе што постојано се жалат: „Ох, би сакал да го напишам мојот роман, но морам да ја продадам куќата, а тука се и даноците, што ќе правам?“. Причини од типот на: „Работам по цел ден во канцеларија, како очекувате да пишувам?“. Јас работев по цел ден во УНЕСКО, а потоа доаѓав дома и го пишував Куцкамен. Кога некој сака да пишува, тој пишува. Ако некој е осуден да пишува, тој ќе пишува.

Дали сè уште работите како преведувач и толкувач?

Не, тоа е завршено. Јас водам многу едноставен живот. Не ми се потребни многу пари за да ги купам работите што ги сакам: плочи, книги, тутун. Па сега можам да живеам од моите хонорари. Ме преведоа на толку многу јазици што добивам доволно пари за живеење. Морам да бидам малку внимателен; не можам да отидам и да си купам јахта, но бидејќи немам апсолутно никаква намера да купувам јахта…

Дали славата и успехот Ви донесоа задоволство?

Ах, слушај, ќе кажам нешто што не треба да го кажам, зашто никој нема да ми верува, но успехот за мене не е задоволство. Мило ми е што можам да живеам од она што го пишувам, па морам да ги сносам и популарноста и критиките што доаѓаат со успехот. Но, како човек бев посреќен кога не бев познат. Многу посреќен. Сега не можам да отидам во Латинска Америка или во Шпанија без да ме препознаваат на секои десет метри, па автограмите, гушкањата… Многу е убаво, бидејќи тие се најчесто доста млади читатели. Среќен сум што им се допаѓа тоа што го работам, но навистина е вознемирувачки за мене во поглед на приватноста. Во Европа не можам да отидам на плажа; за пет минути се појавува фотограф. Имам физичка појава што не можам да ја маскирам; да бев ситен, ќе можев да се избричам и да ставам очила за сонце, но со мојата висина, моите долги раце и сето тоа, оддалеку ме откриваат. Од друга страна, има и многу убави работи: пред еден месец бев во Барселона, се шетав низ Готскиот кварт една вечер и имаше една девојка, Американка, многу убава, која многу добро свиреше гитара и пееше. Беше седната на земја и пееше за да заработи за живот. Пееше по малку како Џоан Баез, со многу чист, јасен глас. Имаше група млади луѓе од Барселона кои ја слушаа. Застанав да ја слушам, но останав во сенка. Во еден момент, едно од младите момчиња на околу дваесет години, многу млад, многу згоден, ми се приближи. Имаше торта во раката. Рече, „Хулио, земи едно парче“. Па, зедов парче и го изедов, и му реков, „Ти благодарам што дојде и ми го даде“. Тој ми рече, „Но, знаеш, јас ти дадов многу малку во споредба со она што ти ми го имаш дадено мене“. Јас му реков, „Немој така, немој така“, и се прегрнавме и тој си отиде. Таквите нешта се најголема награда за мојата работа како писател. Тоа што некое момче или девојка ќе дојде да разговара со вас и да ви понуди парче торта, тоа е прекрасно. Вреди за трудот од пишувањето.

^[1] тврд орев (заб. на прев.)